Қағаз-қаламымды жинастырып, түскі тамаққа енді шыққалы жатқам. Кенет кең кабинетті сұр телефон безектей жөнелді. Менің де мінезімнің оңып тұрғаны шамалы, зарлауық телефонның тұтқасын жұлып алып, құлағыма тығып жіберердей тақай қойдым. Сымтетіктің арғы жағынан менен де асығыс ер кісінің дауысы самбырлай шығып жатты.

– Аллоу, редакция ма? Маған Арын Дәуренов деген кісі керек еді. А, сіз сол кісісіз бе? Саламатсыз, ағай… Қазір түскі үзіліс уақыты ғой. Сіз қай жерде тамақтанатын едіңіз?  Менің сізде жолығатын тығыз шаруамның  болып тұрғаны.

Асығыс адамның  дауысын жыға танымасам да жұмыс орныма келіп-кетіп жүрген жандардың бірі болар деп шамаладым. Сосын редакцияға жақын орналасқан  «Айнұр»  кафесінің  атын айттым. Екеуіміз сағат бір жарымда кездесетін болып келістік.

Үстіме қалың күртешемді  іліп, басыма елтірі құлақшынымды баса киіп, тысқа шықтым. Уақыт – қыс мезгілінің қақ ортасы болса да жерде қар жоқ. Қалың тұман айналаны қымтай бүркіп тұр. Белгіленген уақытта кафеге бас сұқтым. Әшейінде қара құрым болып жататын асхана бүгін жүрісінен жаңылған аттай қаңырап қалыпты. Жылы бөлмеге кіріп, көз үйрете алмай тұрғанымда: «Аға, мұнда келіңіз», – деген дауыс шықты. Орта бойлы, бұйра шашты, жасы шамамен 25-30-дарға келген жігіт мені жасаулы тұрған столға бейімдей берді. Екеуіміз тамақтана отырып, жөн сұрастық.

– Менің есімім – Хасен болады, – деп өзін таныстырған жігіт келген шаруасына көшті. – Өзім осы аудан орталығында тұрамын. Әскер қатарынан оралғаныма бес жыл болды. Қазір «Дәнекер» жауапкершілігі шектеулі  серіктестігінде жұмыс істеп жүрмін. Құдайға шүкір, табысымыз да жаман емес.  Бірақ, менің айтпағым бұл емес. Енді негізгі тақырыпқа көшейін.

Өзіңіз білесіз, біз жастар, әсіресе жігіттер қызуқанды халықпыз ғой. Мен де сондай жастық шақтың шырмауынан шыға алмай, көп сандалған жігіттің бірімін. Оның үстіне  тағдыр менің басымнан көп сипай қойған жоқ, аға. Қайта өзінің ауыр соққысын аямай жұмсап бақты. Алдымен бар бақытым – әке-шешемді ерте алып кетті. Одан кейін жезді тырнағын артымда желкілдеп өсіп келе жатқан Тұрлыбек ініме салды. Содан бір үйде жалғыз өзім қалдым. Мені ел ішінде жалғыз қалдыруды ар санаған  көрші ауылда тұратын әпкем мен жездем өз қолдарына алып тәрбиеледі. Обалы не керек, жездем өте қарапайым, балажан, шектен тыс ақкөңіл кісі. Мені туған інісіндей бауырына тартып, сондай жақсы көреді.

Әйтсе де, жаман жолға түсіп кетеді  деп қорқа ма қайдам, соңғы кездері үй болып, түтін түтету керектігін жиі айтып жүр. Мен де жастық жігермен ауылда өтетін би кештеріне, үйлену тойларына көбірек барып, өзіме лайық қыздарға көз тігетін болдым. Осыдан екі ай бұрын бір қызбен таныстым. Таныстым да, күндіз күлкіден, түнде ұйқыдан қалдым… Орта бойлылардан төмендеу келген, ақсары жүзді, үлкен қара көзді, талдырмаш денелі үлбіреп қалған қыз менің көптен күткен арманымның ақ құсына айналды. Өзін Ақмаралмын деп таныстырған бойжеткен менің сана-сезіміме, өне бойыма үлкен өзгеріс әкелгенін өзі байқады ма, жоқ па, оны анық білмеймін. Ал менің махаббат атты айдында ғашықтық дертпен ауырғаным айдан анық. Мен енді оны көрмесем тұра алмайтын халге жеттім. Бірақ алабұртқан ыстық сезімімді сүйіктіме қалай жеткізерімді білмей қиналамын. Ақыры бойымдағы бар қайратымды жинап, (қанша дегенмен еркек емеспін бе?) Ақмаралды  Бірінші мамыр мерекесі қарсаңында осы екеуіміз тамақтанып отырған «Айнұр» кафесіне шақырдым. Алайда, өзімнен-өзім қызарып, безгекпен ауырған адамша өне бойым бір ысып, бір суып, көпке дейін аузымнан сөзім түсіп, алаулаған сезімімді жеткізе алмадым. Болмаған соң «за смелость» деп екі стақан арақты қағып салдым да, бар сырымды сүйгеніме жайып салдым…

« Егер қарсы болмасаң, әке-шешеңнің алдынан өтейін, олардың ақ батасын алайын «, – дедім. Менің ұсынысымды есіткен Ақмарал да өрттей қызарып, біраз ойланатынын, жауабын кейінірек беретінін қинала отырып жеткізді. Шамасы, менің оған деген от болып алаулаған сезімім оңай тимесе керек. Сол күні оны Састөбеге дейін шығарып салып, алабұртқан жүзіне жүзімді тигізіп, қалың ерніне қадала сүюдің бақыты еншіме бұйырылғанына көпке дейін ырза болып, өзіме-өзім келе алмай жүрдім.

Әйтсе де жақында Ақмаралдан мына бір хатты алып, терең ойға қалдым. Тіпті не деп жауап берерімді де білмей отырмын. Сөзіне қарағанда, ол да мені сүйетін сияқты, бірақ дәл өз хатына лайық жауапты қалай қайтарсам екен деген екі ұшты сұрақ көкейімнен кетпейді. Оның жазғанында да, өзінің өмір жолында да, мен түсінбейтін  бір құпия сырлар бар сияқты.

Егер әдебиетші болсам, сүйіктіме  орынды жауап қайтарған болар едім-ау… Қарапайым дәнекерлеушімін. Оның үстіне мектепті де ойдағыдай бітіре қойған жоқпын. Енді міне, менің жазған жауабыма Ақмарал қанағаттанбай қала ма деп қорқам… Басыма бақ құсы болып қонғалы тұрған  жанды бекерге үркітіп алам ба деп сескенем. Айналайын ағатай, сізден бір өтініш. Осы хатты жақсылап оқып, маған  бір ақыл-кеңес беріңізші. Менің бар тағдырым енді сіздің қолыңызда. Өтінем сізден, – деп Хасен асығыс түрде костюмінің қалтасынан қомақты келген хатты суырып, маған ұсына берді.

Мен қапелімде не дей қояйын? «Әй, айналайын, басымды ауыртпашы» дейін десем, жан сырын  жасырмай айтып отырған жас жігіттен обал. Тамаққа аямай тапсырыс беріп, Құдайындай күтіп отырғаны тағы бар. Ал, мейлі көрейін деп екеуіне де ұнамайтын бір ойымды  айтып қалсам, ғашықтардың ыстық сезімдеріне мұздай су шашып жібергендей болам.

Ақмарал дейтін қыздың қандай қыз екені, әрине, маған жұмбақ. Сонда не істеуім керек? Қой, алдымен қыздың ойын біліп алайын, хатын оқып шығайын. Хасенге ақыл-кеңесімді содан кейін айта жатармын деген тоқтамға келдім. Сонымен хатты алдым. Жауабын ертең осы кафеде айтатын болып келістік. Қуана-қуана Хасен кетті. Қалтаға хатты салып, ойлана-ойлана мен жұмыс орныма аяңдадым.

Біраз шаруамды атқарып болып, кабинетте адам аяғы сиреді-ау дегенде Хасенге  жазылған Ақмарал сұлудың хатын оқуға кірістім.

«Мен қанаты қайырылған жаралы аққу едім, толқыны көкке шапшыған айдынына жете алмай амалсыз шөл далаға қонған. Қазір сен сол елсіз даладағы қамқорсыз бейшара аққуға кезіккен көл шығарсың, әлде сағымбысың алыстан қарауытып көз алдайтын, көңілімді арбайтын. Ашып айтшы, жан сырыңды, кімсің сен? Шалқар көл көз тартарлық, тұнық болса қандай құс болса да, бір қонбай өтпес. Бал суынан бір жұтым су ішпей, салқын самал желіне қанаттарын желпіндірмей кетуге лүп-лүп етіп тынымсыз соққан жұдырықтай жүректері дауламас. Сенің сыңарынан айырылып жалғыз қалған жаралы аққуың сондай көлге, сондай думанды жерге тап боларына көңілің сене ме? Ал, егер ол көлге тұзақ құрылған болса ше? Онда қашанда қауіп-қатерді қаперіне алмайтын бейшара аққудың қанды қол құрған тұзақтан өз бетінше босанып шыға алатынына көзің анық жете ме? Шығып кете алмаса ше? Егер кездейсоқ сондай оқиғаға тап болсаң, жаралы аққуға жаның ашып, тұзақтан босата аласың ба? Оны мәпелеп бағуға, жарасы жазылып ұша алатын халге жеткенше асырауға шыдамың жете ме? Әрине, сен «иә» дерсің. Олай жауап бермесең жігіттігің  қайда, адамгершілік арың қайда қалады? Есіңде болсын, қатты шошынған құс сол орнына қайта қонбақ емес. Ол жер мейлі он жыл, мейлі жүз жыл өтсін, көңілі суыған құс үшін тозақ отымен бірдей. Құс азап шеккен жеріне  қайта қонса, өзін отқа түскен көбелектей сезінеді. Сол себепті қанаты талған құсты шошынған орнына қайта қондыруға, оған ешқандай да қауіптің жоқ екендігіне көзіңді жеткізе аласың ба? Бұл жұмыстардың оңай емес екенін де ойла. Шошынған құсты қолға қондырамын деп одан әрі үркітіп алма. Ондай ағаттыққа барсаң, аққудан мәңгі айырылғаның. Мұны да білгенің жөн. Сол жаралы аққуды қыстың қақаған бораны мен жаздың аптап ыстығынан қорғап, пана бола білсең және де өз үйірін қайта табуына ықпал етер болсаң, онда сенің нағыз «жігіттің төресі» деген атқа лайықты болғаның, Адам жанының жан-жарасын жаза білгенің деп білемін. Ондай жағдайда мен де өмірімнің соңғы сағаттарына дейін өзіңді құрмет тұтып өтерім анық.

Сәлеммен – Ақмарал. 20-шы сәуір, 2019-шы жыл. Састөбе поселкесі».

Оқушының торкөз дәптеріне маржандай етіп жазылған хат осылай аяқталыпты. Оқып болып әрі-сәрі күйге түстім. Шынында да, Ақмаралдың бұл  жұмбақ  хаты дәнекерлеуші  жігіт тұрмақ көпті көрген, әккі деген менің ойымды да ойран-ботқа еткенін қалай жасырайын? Әйтеуір бір байқағаным,  мына жалған дүниеде аққу атты әсем құстың (Ақмаралдың) әлдекімдер құрған торға аңдаусызда түсіп қалғаны анық болды. Әйтсе де, өз сүйгеніне қосылмай бөгде біреудің түтінін түтетуге мойын  ұсынбаған ол аққу  құс қазір шаттық әнді шырқаудан гөрі мұң-қайғысы басым өткен өміріне көп мұңаятын сияқты. Ол ойын Хасенге  тұспалдап жеткізгендей  де болады. Жаны жаралы аққуды одан әрі мәпелеп Хасен алып кете ала ма, жоқ па?

Ақмарал қыз осы жағына көбірек көңіл бөледі.  Хаттың кей астарлы жерлері Хасенге иек артып, оны сынап отырғандай да  әсер қалдырады. Сөз саптауына қарағанда хатқа мұқият үңілген адам қыздың жігітті онша жек көрмейтінін де аңғарады.

Содан ары ойлап, бері ойлап, Хасенге алған бетіңнен қайтпа деп айтуды ұйғардым. Ертесіне келісілген уақытта екеуіміз де «Айнұр» кафесінен табылдық.

– Не болды, аға, хатты жақсылап оқып шықтыңыз ба? – деп Хасен шыдамсыздана сұрақ қойды, амандықтан соң.

– Шыныңды айтшы, Хасен. Сен Ақмаралды сүйесің бе? – деп өзіне қарсы сұрақ қойдым.

– Не, сенбейсіз бе, маған? Мен оны жан-тәніммен сүйемін. Тіпті ол үшін өліп кетуге де әзірмін, – деп оның түсі бірден бұзылып шыға келді.

– Онда алған бетіңнен қайтпа, інім. Байқауымша, оның мына өмірден көрген құқайы аз болмағанға ұқсайды. Қазір ол өзіне нағыз қамқор болатын азаматты іздеп жүр. Ондай адамды жазған хатына қарағанда тапқан да сияқты. Ол – сен.

– Сонда мен оған не деп хат жазуым керек, – деді одан әрі шыдамсызданып кеткен Хасен маған үмітпен қарап.

– Сен хатты көп шұбыртып жаза берме. «Мен бәріне де көндім. Жаралы аққудың жарасын жазып, қайғы-мұңын мүлде ұмыттырам. Оны қанаттыға қақтырмай, тұмсықтыға шоқыттырмай, әрқашанда сол аққумен жұптаса жүруге әзірмін» деп жазсаң жетіп жатыр.

– Ой, рахмет, аға. Осыдан үйлене қалып, той жасайтын болсам, бірінші сізді шақырамын, – деп қатты қуанған Хасен Ақмаралдың хатын қалтасына салып жатты…

Сонымен бұл оқиға ұмытылып та кеткендей еді. Арада екі-үш ай өткенде редакцияға Хасен күлімдеп келіп тұр. Жанында әп-әдемі сұлу бойжеткені бар.

– Аға, танысып қойыңыз, Ақмарал деген келініңіз осы болады, – деп таныстырды. Жас келіншек ұяла қызарып, иіліп сәлемін  беріп жатыр.

– О, құтты болсын, қосағыңмен қоса ағар, Хасен! – деп мен де қуанып қалдым. Сөйтсем, олар мені «Астана» мейрамханасында  алдағы сенбіде өтетін тойларына шақыра келіпті. Мен туралы «данныйларды» Хасен келіншегіне түгел айтып қойған ба, білмеймін. Әйтеуір  бұрыннан таныс адамдай Ақмарал маған күлімдей қарап қояды…

Содан бір-бірін шын қалап қосылған екі жастың үйлену тойларына бардым. Обалы не керек, олар мені   жақсы қарсы алып, тойда Хасеннің  жездесі екеуімізге бірінші сөз берді. Одан әрі жаңа құдалармен танысып, мәре-сәре болдық та қалдық. Үйлену тойы былайша жаман өткен жоқ. Бәрі ойдағыдай өтті десе де болады. Тек менің сол тойда ішкілікті көбірек сілтеп қойып, елдің көзіне көбірек түсіп қалғаным болмаса… Енді қайтеміз, пенде болған соң, оның үстіне шектен тыс ақкөңіл болған соң, ондай-ондай ханның қызында да болып тұрады емес пе? Мені қойшы… Бәрінен бұрын шын сүйіп қосылған екі жастың бақытты әрі шатты жүздерін айтсаңыздаршы!..

Алаш айнасы