Оңтүстік Қазақстан облыстық білім, жастар саясаты

және тілдерді дамыту басқармасы

«№8 колледж» МКҚК

Химия және биология оқытушысы

Омарова Ләззат Шабазқызы

Алкандардың қасиеттері, қолданылуы

Сабақтың білімділік мақсаты: Оқушыларға алкандардың алынуын, физикалық, химиялық қасиеттерін және таралуын меңгерте отырып, химиялық реакция теңдеулерін сауатты жазуға дағдыландыру.

Сабақтың тәрбиелік мақсаты: Оқуға саналы сезімге, жауапкершілікке, өз бетінше еңбектенуге тәрбиелеу. Тез ойлап, тез қорытуға және сөйлеу мәнеріне тәрбиелеу.

Сабақтың дамытушылық мақсаты: Логикалық ойлау қабілеті мен есептеу дағдыларын жетілдіру. Белсенділіктерін арттыру, оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттыру, дамыту.
Сабақтың түрі: Жаңа білімді игерту сабағы.
Сабақтың әдісі: Түсіндірмелі сұрақ-жауап, ой-толғаныс. Репродуктивті кестелермен жұмыс. Деңгейлік тапсырмалар ;және ойын элементтері.

Көрнекі құралдар: алкандардың модельдері, пропан-бутан қоспасы, видео көрсетілімдер.

Сабақтың көрнекіліктері:

1. Интерактивтік тақта
2. Дидактикалық ойын

3. Зертханалық құрал-жабдықтар.

Сабақтың барысы:

I Ұйымдастыру кезеңі:
1. Оқушылармен сәлемдесу.
2. Оқушыларды түгелдеу.
3. Сабаққа қажетті құралдарын түгелдеп, дұрыс отыруына назар аудару.

II Үй тапсырмасын сұрау:
1. Деңгейлік тапсырмалар кеспе қағаздармен (тақтада шығарады).

2.      Іскерлік ойыны «Кім білімпаз?»:

1-      деңгей
1.1. Алкандар дегеніміз не? Алкандарды басқаша қалай атауға болады?

1.2 Алкандар неге қаныққан көмірсутектер деп аталады?
1.3 Гамологтар дегеніміз не?
1.4 Гомологтық қатар дегеніміз не?

2-       деңгей тәжірибе сұрақ:
2.1 Белгісіз қаныққан көмірсутектің молекулалық моделі берілген.
Малекулалық моделъ арқылы қаныққан көмірсутекті табу және оның изомері құрастыру.
2.2  2-метил 4-этил гександа қанша изомері бар?

3-      деңгей Кестені толтырыңдар

ІІІ   Жаңа сабақты түсіндіру барысы:
• Алкандардың қасиеттері
• Алкандардың қолданылуы

Физикалық қасиеті:Салыстырмалы молекулалық  массаларының өсуіне қарай алкандардың қайнау және балқу температуралары артады

Химиялық қасиеттері:
Алкандар орынбасу,айырылу, изомерлену және тотығу реакцияларына түседі. Алкандардың басқа көмірсутектермен салыстырғанда бір ерекшелігі – олардың құрамындағы көміртек атомдарының валентіліктеріне толығымен сутек атомдарымен қаныққан. Сондықтан алкандар қосылу реакциясына түспейді.

Орынбасу реакциялары:
1.Галогендену реакциялары – алкандардың практикалық маңызды реакцияларының бірі, жарықтың немесе жоғарғы температураның әсерінен іске асады.Жарықтың әсерінен жүретін реакциялар фотохимиялық реакциялар деп аталады. Алкандардың гологендермен орынбасу реакциялары хлормен жеңіл,броммен қиындау, йодпен қиын жүреді. Ал фтормен қопарылыс түзе жүретін болғандықтан, реакцияны инертті газ қатысында сұйылтып жүргізеді. Сутектің орнын гологендерге алмастырғанда, алкандардың гологентуындылары түзіледі:
СН₂+CL₂→СН₃CL+НCL
СН₃CL+CL₂→СН₂CL+НCL
СН₂CL+CL₂→СНCL₃+СНCL₃+ НCL
СНCL₃+ CL₂→С CL₄+ НCL
2. Нитрлеу реакциясы.
Бұл реакцияны орыс ғалымы М.И.Конавалов(1888ж) ашқандықтан, Конавалов реакциясы деп аталады:
С₂Н₆+ HNO₃→ С₂Н₅ NO₂+ H₂O
3. Айырылу реакциясы.
СН4→С+2Н₂
4. Риформинг реакциялары нәтижесінде алкандар ароматты көмірсутектерге, мысалы, гексан бензолға айналады:
С₆Н₁₄→С₆Н₆+4Н₂
5. Изомерлену реакциялары барысында көміртектің арасындағы байланыстары үзіліп, түзу көміртек тізбегі тармақталады. Бұл үрдіс өршіткі қатысында және қыздырғанда жүреді.
6. Тотығу реакциялары: Жану реакциясы
СН₄+ 2О₂→СО₂+4Н₂

Метанның таралуы:
• Батпақты суларда
• Өсімдіктер мен жануарлар организмінде
• Табиғи газдың құрамында

IV Жаңа сабақты бекіту:
 Баламалы тест метан мен пропанды салыстыру арқылы оқушылардың білімдерін нақтылау. Дұрыс жауапқа «+» дұрыс емес жауапқа «-» белгілері қойылады.
Сұрақтары:
•«Батпақ газы» деген атауға ие болған газ.
•Отын ретінде қолданылатын газ.
•Табиғи газдың құрамында болады.
•«Сығылған газ» немесе «балон газы» деп аталады.
•Мұнайға серік газдың құрамында бар.
•Шахтадағы жарылысты туғызатын газ.
•Қандай газ қызыл жолақты цистерналар арқылы тасымалданады.

Тест сұрақтары

А- деңгейі (1 баллмен есептеледі)

1. Метан молекуласының кеңістіктегі геометриялық пішіні:

А)үшбұрышты пирамида   Б) тетраэдр  В)түзу сызық тәріздес    

2. Қанықан көмірсутектер молекуласында көмірсутектің гибридтену типі.

          А)sp³       Б) sp²           В) sp², sp

3. Алкандарға қандай химиялық қасиет тән?

А) қосылу реакциясы    Б) орынбасу реакциясы    В) айырылу реакциясы

Б – деңгейі (әр бір дұрыс жауап 2 баллмен есептеледі)

4. Пропанның салыстырмалы молекулалық массасы:

     А)42       Б)44        В) 40

5. Конавалов реакциясын табыңыз.

А) С₂Н₆+ HNO₃→ С₂Н₅ NO₂+ H₂O     Б) С₆Н₁₄→С₆Н₆+4Н₂             В) СН4→С+2Н₂

6. Қанықан көмірсутектер қатарындағы көмірсутектің жалпы формуласы

       А)Сn H₂n+2          Б)Сn H2n          В)Сn H2n-2

С – деңгейі (3 баллмен есептеледі)

7.СH₃-CH-CH₂-CH₂-CH-CH₂- CH₃ алканды атаңыз.

                   CH₃                 CH₃              

         А)1,2,5-триметилгексан           Б)2,5-диметилгептан           В)3,6-диметилгексан

 8.Мына құрылым тізбегі берілген, мұнда этан қай стадияда пайда болады?

        C→ CH₄→CH₃СІ→C₂H₆→CO₂

А)1           Б) 2              В)3

9. Зат мөлшері 5 моль метаннан қанша көлем ацетилен (қ.ж.) а лады.

А) 112 л    Б) 56 л В) 22,4 л

10. Массасы 32 г метанды термиялық айырғанда зат шығымы 75% болған жағдайда түзілетін күйенің массасы неше?

А)18г   Б)24г   В)12г

V Оқушыларды бағалау.
VІ Үйге тапсырма: §3,3-§3,4 есептер шығару №15-16 Н.Нұрахметов «Химия 11 сынып»

 2.Алкандардың табиғатқа әсері (эссе)

3. Кестені толтырыңдар.