ҚАРА СӨЗ ҚАРА ӨЛЕҢГЕ АЙНАЛҒАНДА...

АЛТЫНШЫ СӨЗ

Қазақтың бір мақалы: «Өнер алды – бірлік, ырыс алды -тірлік» дейді. Бірлік қандай елде болады, қайтсе тату болады – білмейді. Қазақ ойлайды: бірлік – ат ортақ, ас ортақ, киім ортақ, дәулет ортақ болса екен дейді. Олай болғанда байлықтан не пайда, кедейліктен не залал? Ағайын құрымай мал іздеп не керек? Жоқ, бірлік – ақылға бірлік, малға бірлік емес. Малыңды беріп отырсаң, атасы басқа, діні басқа, күні басқалар да жалданып бірлік қылады! Бірлік малға сатылса, антұрғандықтың басы осы. Ағайын алмай бірлік қылса керек, сонда әркім несібесін құдайдан тілейді, әйтпесе құдайдан тілемейді, шаруа іздемейді. Әуелі біріне-бірі пәле іздейді. Не түсін, не ажарын, не өкпесін бұлдап, ол болмаса, бір пәле салып, қорғалатып, әйтеуір бірін-бірі алдаудың амалын іздеседі. Мұның қай жерінен бірлік шықты?

«Ырыс алды – тірлік» дейді, ол қай тірлік? Ол осы жан кеудеден шықпағандық па? Жоқ, ондай тірлік итте де бар. Ондай тірлікті қымбат көріп, бұлдаған адам өлімді жау көріп, ахиретке дұшпан болады. Жанын қорғалатып, жаудан қашып, қорқақ атанып, еңбек қылудан, қызмет қылудан қашып, еріншек атанып, ез атанып, дүниеде әлгі айтылған ырысқа дұшпан болады. Ол айтқан тірлік олар емес. Көкірегі, көңілі тірі болса, соны айтады. Өзің тірі болсаң да, көкірегің өлі болса, ақыл табуға сөз ұға алмайсың. Адал еңбекпен ерінбей жүріп мал табуға жігер қыла алмайсың.

Кеселді жалқау, қылжақбас,

Әзір тамақ, әзір ас,

Сыртың – пысық, ішің – нас,

Артын ойлап ұялмас, –

болып жүріп, тірімін деме, онан да алла жіберген ақ бұйрықты өлімнің өзі артық.

Абай Құнанбайұлы.

АЛТЫНШЫ ӨЛЕҢ

Жарқырап түрілгенмен түндік мейлі,

Бірліксіз еш қоғамға шыр бітпейді.

Бұл Қазақ, «Өнер алды – бірлік» болса,

Дөңгелер «Ырыс алды – тірлік» дейді.

Қамығып қатырғанмен қанша миды,

Боласың жұбатқандай жас сәбиді.

Бірліктің берекесі – «киер киім,

ас ортақ, дәулет ортақ болса» дейді.

Десек те, дүниеге кең қараңдар,

Болып тұр бұл бір заман енді алаңдар.

Не пайда байлығыңнан олай болса,

Ендеше, кедейліктен не залал бар?!

Жасайтын бір-біріне құлша көмек,

Әркімнің несібесі тұрса бөлек.

Бірлікті малға сатқан – антұрғандық,

Ағайын алмай бірлік қылса керек.

Жалқаулық ажырамас соры болса,

Болмайды мұндай жанның жолы да онша.

Жан қорып, өзің тірі болғаныңмен,

Не керек көкірегің өлі болса?

Кесел мен жалқаулықтың тоңын артып,

Шығады осындайда соңы қалқып.

Ішің нас, сыртың пысық болғанынша,

Алланың ақ бұйрықты өлімі артық!

Әлібек Шегебай