БЕСІНШІ СӨЗ

Көкірек толған қайғы кісінің өзіне де билетпейді, бойды шымырлатып, буынды құртып, я көзден жас болып ағады, я тілден сөз болып ағады. Қазақтар: «Ә, құдай, жас баладай қайғысыз қыла гөр!» деп тілек тілегенін өзім көрдім. Онысы – жас баладан гөрі өзі есті кісі болып, ескермес нәрсесі жоқсып, қайғылы кісі болғансығаны. Қайғысы не десең, мақалдарынан танырсың: әуелі – «Түстік өмірің болса, күндік мал жи», «Өзіңде жоқ болса, әкең де жат», «Мал – адамның бауыр еті», «Малдының беті – жарық, малсыздың беті – шарық», «Ер азығы мен бөрі азығы жолда», «Ердің малы елде, еріккенде қолда», «Берген перде бұзар», «Алаған қолым – береген», «Мал тапқан ердің жазығы жоқ», «Байдан үмітсіз – құдайдан үмітсіз», «Қарның ашса, қаралы үйге шап», «Қайраны жоқ көлден без, қайыры жоқ елден без» деген осындай сөздері көп, есепсіз толып жатыр.

Бұл мақалдардан не шықты? Мағлұм болды: қазақ тыныштық үшін, ғылым үшін, білім үшін, әділет үшін қам жемейді екен, мал үшін қам жейді екен, бірақ ол малды қалайша табуды білмейді екен, бар білгені малдыларды алдап алмақ яки мақтап алмақ екен, бермесе оныменен жауласпақ екен. Малды болса, әкесін жаулауды да ұят көрмейді екен. Әйтеуір ұрлық, қулық-сұмдық, тіленшілік, соған ұқсаған қылықтың қайсысын болса да қылып жүріп, мал тапса, жазалы демесек керек екен.

Бұлардың жас баланың ақылынан несі артық? Бірақ, жас бала қызыл ошақтан қорқушы еді, бұлар тозақтан да қорықпайды екен. Жас бала ұялса, жерге ене жаздаушы еді, бұлар неден болса да ұялмайды екен. Сол ма артылғаны? Қолымыздағыны үлестіріп талатпасақ, біз де өзіндей болмасақ, безеді екен. Іздеген еліміз сол ма?

Абай Құнанбайұлы.

БЕСІНШІ ӨЛЕҢ

Дүние дертіменен жанып кетер,

Уайымға неге керек салып бекер.

Көкірек қайғыланса буынды алып,

Көзден жас, тілден сөз боп ағып кетер.

Жазам деп осылардың қалай дертін,

Жарасын жүрегімнің жалай бердім.

«Ә, Құдай, жас баладай қайғысыз қыл», –

дегенін бұл қазақтың талай көрдім.

Болмаса кеудедегі көңіл батыр,

Қайыры, қайғысы да жолында тұр.

«Өзіңде жоқ болғанда, әкең де жат», –

дейтұғын бос сөздері толып жатыр.

Көңілде тұрмаған соң жан, күй бекем,

Осынша мақал айту арзи ма екен.

Тыныштық, ғылым, білім үшін емес,

Мал үшін қайғы жұтып, қам жейді екен.

Жақын көр, я болмаса жат көр мейлі,

Құдай да мұндай іске бақ бермейді.

Мал үшін, кіндігінен жаратылған -

Әкесін жаулауды да ұят көрмейді.

Айтқанмен қанша жерден, тағы ұқпайды,

Кетеді жүрегіңе толып қайғы.

Жас бала қызыл оттан қорқушы еді,

Бұларың тозақтан да қорықпайды!

Әлібек Шегебай.