Мысалы, мен миллардтаған доллары барларды байлар демеймін. Оған аузым бармайды. Олар – ұрылар. Ұрлықпен жинаған ақшаларының, дүниелерінің ішінде жүздеген адамның көз жасы, қарғысы, өкініші, мыңдаған бала-шағаның өксігі бар.

Америка ғалымдарының байлар жалған сөйлейді, жиі жағымпазданады дегендері бекер, олар ешқашан жағынбайды. Олар бұйырады.

Шындыққа көз жеткізу үшін әуелі бай деген сөздің мағынасын түсінуіміз керек. Мен әр сөздің мағынасына мән беретін адаммын.

Қазақта «Бермесе де бай жақсы, жемесе де май жақсы» деген мақал бар. Бай деген жалпы жақсы сөз. Қатындар еркегін байым дейді. Ол – өмірінің, шаңырағының байлығы. Әркімнен тартып, не өлтіріп жинаған дүниесі көп адамдарды қазақ арамтамақтар, алаяқтар, ұрлықшылар, қанішерлер, қаныпезерлер дейді. Олар байлардың қатарына жатпайды. Байлықты зорлық-зомбылықпен жинағандардың айтатын сөзі де, адамдармен қарым-қатынасы да жалған. Олар күні үшін әйелін де, қызын да, тіпті әке-шешесін де құрбандыққа шалып жіберуге дайын. Арамнан дүние жинағандардың бәрі, біріншіден мәңгілік қорқақ, екіншіден, мәңгілік өтірікші, өле өлгенше жағымпаз, өле өлгенше лағнет арқалап жүреді. Бұл менің арамнан жинаған байлық туралы бала кезімнен қалыптасқан түйсігім.

Ерте кезде қазақтың байлары қарауындағы адамдардың қарынын аш, үсті-басын жалаңаш еткен емес. Кедейлерінің ішетін тамағы, киімі жеткілікті, алдарында малы болды. Бала-шағасының бәрін жұмыспен қамтамасыз етті.

Әрине, олардың ішінде де арамдықпен дүние жинағандары кездесті. Қарауындағыларға тамақтан басқа ешнәрсе бермей, киім әпермей, әйтеуір өлмесең болды деп қинаған, қорлаған ақымақтар да ұшырасты. Олар – байлар емес, қарақшылар, халықты қан қақсатушылар.

Ақылды байлар жылағанды жұбатқан, жан-жағындағы адамдарға жағдай жасап, өтірік айтуды да, жағынуды да білмеген. Арамнан жинаған миллионерлер, миллиордерлер өмірмәңгі қорқақтар, өмірмәңгі өтірікшілер және жағымпаздар. Оны мен де, сен де, ол да – бәріміз жақсы білеміз. Өтіріктен, арамнан жиналған дүниенің ешуақытта берекесі болмайды. Оның иесі ешбір адаммен, тіпті өзінің қатын, бала-шағасымен де дұрыс өмір сүре алмайды.

Бауыржан Момышұлы

"Мен – халқымның Бауыржанымын" кітабынан