Көп уақыт бойы адамдар обаның неден туындайтынын біле алмады. Тек 19 ғасырда ғана оны туғызушы анықталды. 14 ғасырда адамзат тарихында ең ауыр оба ауруы пайда болды. 1341-1351 жылдар аралығында 25 миллион адам осы обадан қайтыс болды. Бұл дегеніміз Еуропаның үштен бір бөлігі. Орта ғасырдағы обаның түпкі бастауы Ресей болған.

Оба қандай ауру?

Оба - Yersinia pestis бактериясынан туындаған жұқпалы ауру. Бұл организм бактериялық инфекцияны анықтай алатын микрофаг жасушаларына токсиндерді енгізу арқылы иесінің иммундық жүйесін төмендетеді, содан кейін ол еркін көбейе бастайды. 

Кішкентай сүтқоректілер, атап айтқанда, егеуқұйрықтар, тышқандар, хомяктар, қояндар мен тиындар аурудың негізгі тасымалдаушысы болып саналады. Көп уақыт бойы бұл аурудың негізгі таратушысы – егеуқұйрықтар болған. 

Ғалымдардың зеріттеуінше жұқпалы ауруды таратушы егеуқұйрықтағы бүргелер болды. Аурудан өлген егеуқұйрықтағы бүргелер ұшып, ауруды баршаға таратып жүреді. Осылай Yersinia pestis жұқпалы бактериясы жан-жаққа тарайды. Сонымен қатар, сіз жануардың қаны арқылы да инфекцияны жұқтырып ала аласыз.  Yersinia pestis бактериясынан туындаған аурудың ең көп таралған түрі - бұл туберкулез обасы денеде пайда болуымен сипатталады (көбінесе ішек, қолтық және мойын маңында, лимфа түйіндері орналасқан), олар ақыры қара түске айналады. Сол себепті оба бір уақытта «Қара өлім» деп аталады. 

Оба дамуының анағұрлым дамыған түрі - пневмония. Бұл ауру өкпеге жеткенде пайда болады. Осы кезеңде ауру адамнан адамға ауа тамшылары арқылы жұғады. Күрделі жағдайларда аурудың тағы бір сатысы - септикалық дамуы мүмкін. Бұл жағдайда ауру қан ағымына әсер етеді. Пневмоникалық және септикалық оба, егер емделмеген болса, жұқтырғандардың 100% өлтіреді.

Өлімге әкелетін пандемия

Адамзат бірнеше ірі масштабты пандемия обасынан аман-есен өтті. Олардың бәрі өлімге әкелетін ауру тудыратыны анықталғанға дейін болған.Yersinia pestis бактериясы 1894 жылы ғана табылған. Алғашқы пандемия 6 ғасырда, император Юстинианның кезінде пайда болды. 

Эпидемия 540-541 жылдары адамның өміріне қауіпті бактериялар егеуқұйрықтармен Мысырдан кемелер арқылы Византияға келгеннен кейін басталды. 542 жылы ауру Константинополь империясының астанасынан өзге мемлекеттерге тарады.  Византия елінде бұл ауру 544 жылы өз шегіне жетті. Кесарияның тарихшысы Прокопий атап өткендей, Константинопольде күніне бес мыңға дейін адам қайтыс болады. Византиядан оба Азияға, Солтүстік Африкаға, Аравияға және бірнеше Еуропа елдеріне тарады.

Тарихшылардың айтуы бойынша обадағы індет жалпы алғанда 30-50 миллионға дейін адамдарды өлтірді. Бұл шамамен әлем халқының жартысына жуығы. Аурудың өршуі Жерорта теңізінде 750 жылға дейін тіркелген. 

Екінші пандемия, «Қара өлім» деп аталады. Бұл ауру 1347-1353 жылдары Азия мен Еуропаны шарпыды. Пандемия құрбандарының нақты саны жоқ, бірақ ғалымдар еуропалықтардың шамамен 60% өлтірген болуы мүмкін дейді.

Көп уақыт бойы, аурудың негізгі өршу ортасы 1334 жылы Қытай елі болып саналып, содан кейін ауру сауда жолдары бойымен таралып, 1340 жылдары Еуропаға жетті. Алайда жақында жүргізілген зерттеу екінші және қорқынышты оба індетінің басталуы Ресейде болғандығын дәлелдейді.

Оба туралы соңғы масштабты індет 1855 жылы Қытайдың Юньнань провинциясында басталды, ал 1894 жылы ауру Кантон мен Гонконгқа жетті. Дәл сол жерде ғалым Александр Эрсин Yersinia Pestis қоздырғыш бактериясын ашты. Екі жылдан кейін ауру Үндістанның Мумбай қаласына, 1900 жылы Австралия мен Ресей империясына өтті. 

1902 және 1910 жылдары Украинада оба аурулары тіркелді. Бұл аурудың келуіне Египеттен Одесса портынан келген егеуқұйрықтар себеп болған. Украинада барлығы 133 адам ауырып, 34-і қайтыс болды. Пандемия 1959 жылы ғана аяқталды. Оның салдарынан әлемде зардап шеккендердің саны - 15 миллион адам болды. 

Енді жағдайы төмен елдерде өлімге әкелетін ауру оқиғалары әлі де тіркелуде. Сонымен, 2004 - 2014 жылдар аралығында Конго Демократиялық Республикасында 4630 инфекция және 349 өлім тіркелді. Ғалымдардың пікірінше, мұндай статистика жергілікті экожүйеге, дәлірек айтсақ, ауру векторларының көші-қонын арттыратын тропикалық тау климатына байланысты. 

2017 жылы оба Мадагаскарда да тіркеліп, 2300-ден астам адам қайтыс болды. Аурудың оқшауланған жағдайлары әлі күнге дейін АҚШ, Қытай, Вьетнам және Монғолияда тіркелген. Мысалы, Америка Құрама Штаттарында жыл сайын шамамен 7 адам обадан зардап шегеді.

Алайда, антибиотиктердің болуына және санитарлық жағдайдың жақсаруына байланысты ауру оң болғанда және төртінші індеттің пайда болу ықтималдығы жоғары болған кезде осы қауіпті емдеудің болжамы әлі төмен.