Күйзелісті (стрессті) кез келген организмнің сыртқы ортадағы қандай да бір жағымсыздыққа негізгі реакциясы ретінде анықтауға болады. «Стресс» термині біздің күнделікті тіл оралымымыздағы үйреншікті сөзге айналып кетті. Бұл қысқа да ауқымды сөзге күрделі жағдайларда немесе жоғары қауіпте пайда болатын өз мінез-құлқымыздағы өзгерістер мен сезімдердің және толғаныстардың тұтастай гаммасы туралы елестетуімізді жинақтаймыз. Организміміздің күйзеліс туындаған кезеңдегі жұмысын қоршауға алынған бекініспен салыстыруға болады. Оны қорғауға барлық күш-жігер жұмсалған, алайда мұның да шегі бар. Әлде жау жеңіледі және қоршау алып тасталады, әлде бекініс құлайды, өйткені ешкім мәңгі бақи қорғана алмайды. 

Дәл осы жағдайда күйзеліс кеселдері пайда болады. Бұл ең алдымен жүрек-қан тамыр және тыныс алу жүйесінің дерттері (жүректің ишемиялық кеселі, инфаркттар, гипертония, демікпе). Кеселдің келесі санатын көбіне-көп дұрыс тамақтанбаумен байланыстырады. Бұл әрқашан дұрыс болып келе бермейді. Әңгіме әр түрлі өмір салтын ұстанатын адамдар жапа шегетін қарын мен ұлтабар, гастриттер жөнінде болып отыр. Стресс ауруларының үшінші санатына эндокриндік ауытқулар мен зат алмасу үдерісінің бұзылыстары жатқызылады. 

Күйзелісті жеңудің әр қилы стратегиялары бар. Олардың бірі – эмоцияларды білдіру ептілігі. Екіншісі – жағдайды қайта бағалау, оқиғаның басқа суретін құрастыру және жағымсыз жағдайдың өзінен өзіңіз үшін көптеген пайдалы нәрсені таба білу машығы. Үшінші жол – қайта бағалауға келмейтін жағдайды өзгертуге мүмкіндік беретін мақсатты бағытталған әрекеттер. Жағдай ықтималды қауіпті, күрделі немесе жаңа ретінде қабылдануын доғарғанда, стресс тиылады. Мұнда білуге тиіс жайт, негативтік (теріс) жай-күй тек біздің теріс ойларымызбен ұсталып тұрылады. Нақ солар барлық бәленің көзі болып табылады. Өз ойларыңызбен жұмыс істеуді үйреніп, сіз өз эмоционалдық жай-күйіңізді реттеуді үйренесіз.

Бірінші ереже – өз бойыңыздан теріс ойды қумау, керісінше оған оның басқа ойлар сяиқты өмір сүруге өз құқығының бар екеніне түсіністікпен қарау. Екінші ереже – бұл ойға сыпайы түрде айналып өтуді ұсыныңыз, өйткені әр кезде өзіңізге қызықтырақ, маңыздырақ және пайдалырақ басқа ойлар мен тірліктер бар. Бұл кезде бірден бұл жаңа ойларды, тірліктерді ойлап іске кірісіңіз. Өмірдегі теріс жағдайда жақсы және пайдалы нәрсені таба білуге үйрену әрқайсымызға маңызды. Себебі өмір қарама-қайшылықтардың бірлігі мен күресінен құралған. 

Стрестің созылмалы түрлерін емдеу және алдын алу – созылмалы стресс-терапия ұзаққа созылады, бірнеше айдан бір жылға дейін. Көбінесе, теріс факторды жою мүмкін емес, сондықтан дәрігерлер мен науқастың күш-жігері жағдайға бейімделуді жақсартуға бағытталған. 

Кешенді емдеу түрлі әдістерді қамтиды: 

1. Психотерапия. Когнитивті-мінез-құлықты және экзистенциалды бағыттардың қолданбалы әдістері, психоанализ, дене бағдарланған терапия. Деструктивті нанымдар мен мінез-құлық үлгілерімен жұмыс жүріп жатыр, кернеуді қолдау, өмірлік мақсаттар мен құндылықтар түзетіледі, өзін-өзі қабылдау және өзін-өзі бақылау дағдыларын арттыру.

2. Фармакотерапия. Қолданыстағы симптомдарға байланысты психиатр немесе психотерапевт дәрі-дәрмектің режимін таңдайды. Депрессия үшін антидепрессанттар тағайындалады, алаңдаушылықпен, ұйқысыздық, қорқыныш – транквилизаторлар. Стресстің соңғы кезеңінде CNS стимуляторлары көрсетілуі мүмкін. 

3. Релаксация. Созылмалы стресстің негізі – психо-эмоционалдық стресс, бұлшық ет гипертонымен көрінеді, тыныс алудың тереңдігін және ырғағын өзгертеді. Тыныс алу жаттығулары пациенттерге релаксация дағдысын меңгеру үшін ұсынылады, массаж, жаттығу, қуанышты және күнделікті қиындықтардан алшақтатады (йога, bodyflex, пилатестер). Кешенді терапиямен созылмалы стресс оң нәтижеге ие: теріс факторлардың маңыздылығы төмендейді, науқас өмірлік жағдайға сәтті бейімделеді. Алдын алудың негізі – проблемалардан оң тәжірибеге назар аудару мүмкіндігі, жұмыс пен тыныштықтың тұрақты ауысуы, кернеу мен релаксация. Ұйықтауға жеткілікті уақыт бөлу керек, спорт және хобби, серуендеу және достық кездесулер, толық секс өмірін сақтау, диетаны ұстаныңыз, оны мүмкіндігінше әр түрлі етіп жасау. Эмоциялық сезімталдық кезеңдерінде, Күнделікті тыныс алу жаттығуларын орындау үшін психикалық және физикалық стрессті ұсынамыз, серуендеуге барыңыз, витамин мен минералды кешендер мен өнімдерді қабылдаңыз, иммундық қорғанысты қолдайды. 

С.НҰРТАЕВ,

Х.ҚОСМҰРАТОВА,

Түркістан қалалық орталық ауруханасының невропатолог дәрігерлері