ҚАРА СӨЗ ҚАРА ӨЛЕҢГЕ АЙНАЛҒАНДА...

ОТЫЗ ҮШІНШІ СӨЗ

Егерде мал керек болса, қолөнер үйренбек керек. Мал жұтайды, өнер жұтамайды. Алдау қоспай адал еңбегін сатқан қолөнерлі – қазақтың әулиесі сол. Бірақ құдай тағала қолына аз-маз өнер берген қазақтардың кеселдері болады.

Әуелі — бұл ісімді ол ісімнен асырайын деп, артық ісмерлер іздеп жүріп, көріп, біраз істес болып, өнер арттырайын деп, түзден өнер іздемейді. Осы қолындағы аз-мұзына мақтанып, осы да болады деп, баяғы қазақтың талапсыздығына тартып, жатып алады.

Екінші – ерінбей істей беру керек қой. Бір-екі қара тапса, малға бөге қалған кісімсіп, «маған мал жоқ па?» дегендей қылып, еріншектік, салдау-салғырттыққа, кербездікке салынады.

Үшінші – «дарқансың ғой, өнерлісің ғой, шырағым», немесе «ағеке, нең кетеді, осы ғанамды істеп бер!» дегенде «маған да біреу жалынарлыққа жеткен екенмін» деп мақтанып кетіп, пайдасыз алдауға, қу тілге алданып, өзінің уақытын өткізеді. Және анаған дүниенің қызығы алдауды білген дегізіп, көңілін де мақтандырып кетеді.

Төртінші – тамыршылдау келеді. Бағанағы алдамшы шайтан тамыр болалық деп, бір болымсыз нәрсені берген болып, артынан үйтемін-бүйтемін, қарық қыламын дегенге мәз болып, тамырым, досым десе, мен де керектінің бірі болып қалыппын ғой деп, және жасынан іс істеп, үйден шықпағандық қылып, жоқ-барға тырысып, алдағанды білмей, дереу оның жетпегенін жеткіземін деп, тіпті жетпесе өзінен қосып, қылып бер дегенінің бәрін қылып беріп, күні өтіп, еңбек қылар уақытынан айрылып, «жоғары шыққа» қарық болып, тамақ, киім, борыш есінен шығып кетіп, енді олар қысқан күні біреудің малын бұлдап қарызға алады. Оны қылып берейін, мұны қылып берейін деп, соныменен табыс құралмай, борышы асып, дауға айналып, адамшылықтан айрылып, қор болып кетеді. Осы несі екен. Қазақтың баласының өзі алдағыш бола тұрып және өзі біреуге алдатқыш болатұғыны қалай?

Абай Құнанбайұлы.

ОТЫЗ ҮШІНШІ ӨЛЕҢ

Нәсібі өнерлінің мол болады,

Малына сенген пенде қор болады.

Еңбегін алдау қоспай адал сатса,

Адамның әулиесі сол болады.

Өмірде өнерлінің аты қалар,

Ғалымның ғибратты хаты қалар.

Мақтанып қолындағы аз-мұзына,

Әуелі талап қылмай жатып алар.

Бар кезде кісі жалдап қағынады,

Жоқ болса жұрттан сұрап жалынады.

Бір-екі қара тапса кісімсініп,

Еріншек, кербездікке салынады.

Баяғы сол күндестік баптағаны,

Айырар деңгейі жоқ ақ, қараны.

Біреудің жағдай айтып жалынғанын,

Өзінше ұлық көріп мақтанады.

Қағылып жақсылардың сарқытынан,

Бас тартар Алла берген бақытынан.

Алданып шайтан-тамыр достығына,

Айрылар еңбек қылар уақытынан.

Келсе де көңілімнің толғағы кеш,

Таппадым бұл ойымның толғамын еш.

Алдағыш бола тұрып бұл қазақтың,

Біреуге өзі алдатқыш болмағы нес?!

Әлібек Шегебай.