Ленинградтық өренім

Ленинградтық өренім, 
Мақтанышым сен едің! 
Нева өзенін сүйкімді, 
Бұлағымдай көремін. 
...
Шамы Күндей жайнаған, 
Аспанға үйлер бойлаған… 
Арқа тұтып алыста, 
Айбыным деп ойлағам! 
Жабықпағын Ленинград! 
Отан әмір берген шақ. 
Сап-сап қол барар 
Қорғап сені ол қалар. 
Жанышталар айдаһар! 
Жата алмаймын төсекте, 
Жаным қалай жайланар? 
Құс ұйқылы көнемін, 
Қайтып ұйқы көремін, 
Жетсін деймін сендерге, 
Жыл құсындай өлеңім, 
Қаласында Лениннің, 
Сайып қыран өренім…

...

Әбу Сәрсенбаев

Солдат Шинелі

Советтер Одағының Батыры Қадыран Туғанбаевқа

Уа, сұр шинель, сұрапыл кезеңдерде,

Өрт кешіп талай хутор, селендерде,

Жасқанбай жауған оққа қарсы ұмтылып,

Сен кешкен жүздік дүлей өзендерде.

Тобырсып тобығымнан сорғалап су,

Сіресіп сыртында мұз,

Бұрқырап бу,

Жат жерлікті жапыра ілгері озып,

Кезекті ердің үстіне орнаттық ту.

Кейде жаудың сыртына кеттік өтіп,

Төкседе оқ боранын нөсерлетіп,

Жел қағып желкілдеген етегіңді

Минаның жарқыншағы жатты тесіп.

Жерім жоқ бас сауғалап, жан қорыған,

Кейде "тіл" алып қайттық жау орынан,

Жүзім суық,

Түсіндей сұрғылттанды,

Көзімде түн күзетіп жол торыған.

Көзіне батыл қарап сұм ажалдың,

Сескенбей мен әрқашан алға бардым,

Солдаттық көкрегіме қалқан боп сен,

Жүрегімді қатерден қорғап қалдың.

Жүргенде намыс отын оқпен көсеп,

Болдың сен әрі жастық, әрі төсек,

Көзге ұйқы тығылса қар үстінде

Қалғыдым етегіңді астыға төсеп.

Автоматты төсіме қысып жардай,

Жата кетсем бүрісіп бойым жазбай,

Денемді сен қыздырып сала бердің,

Жардың жібек көрпесін жамылғандай.

Уа, сұр шинель, сұрапыл кезеңдерде,

Жүзерміз әлі талай өзендерде,

Жат жерлікті жайратып, азаттықтың

Тігерміз туын талай селендерге.

Ворошиловград, 1943

...

Қасым Аманжолов

Ұлы Отан соғысы туралы жыр

Міне, менің алдымда жатыр Еділ,

Ер орыстың ежелден бесігі бұл.

Рухындай аруақты ата-бабалардың

Ойшыл бұлттар аспанда шомылып жүр.

Саратов, Тамбов, Москва- байтақ елім

Киінген қызыл әскер сұр шинелін.

Қайнап аққан болаттай келеді ерлер,

Қорғасынға түйіп ап кекті зілін.

Жау сұрқия, тобыры жендеттердің,

Ажал досы, қырсығы көк пен жердің.

Оның қанды қолынан, қанжарынан,

О, бауырым, аз қырғын болды дер кім!

Апат боп өліктерді басып-таптап,

Қасқыр боп, өрт боп дұшпан келді қаптап.

Атаға да балаға сайлап бұғау,

Жыландай жанды жерден болды шақпақ.

Ұлы ұран тау қырандай саңқылдады,

Дабысын ұлан-байтақ ел тыңдады.

Сонау алыс ғасырлар түкпірінен

Түсі суық найзалар жарқылдады.

Түстік таулар, арқалық теңіздерден

Ағылды әскер намысын кек кемірген.

Көтерілді орыстың ер ұрпағы

Бастап сонау қан қырғын Чуд көлінен.

Алты аспабы жарқылдап астында айдың,

Жалын шашып жүздері шегіп айбын,

Аттанды кеп ерлері Ұлы Отанның,

Дауыл күнгі бейне бір шалқар айдын.

Қатал күндер дауысы дауыл болып,

Ғасырларды оятып, өтті соғып.

Альпы тауын бетке ұстап саңқ-саңқ етіп,

Шықты ұшып қарт бүркіт ер Суворов.

Смоленск түбінде құрып шебін,

Кутузов жүр көкке атып зеңбірегін.

Қанды кия тастарға қару қадап,

Москва тұр баспа ғып Чудтың көлін.

Адам да, жер де, су да, ормандар да,

Ғалым, тарих, намыс та, кек те, ар да -

Бәрі де тайталасып майданға енді,

Жігіттер, бұдан асар ғажап бар ма!

Қарт Толстой жалын боп шығып демі,

Жазып жатыр, кім білер, әлденені?

Кей кезде бір шалынад құлағыма

Глинканың тым ауыр күрсінгені.

Салдың жара кеудеге, сұрқия жау,

Кетпес естен қан қырғын, талау-тонау.

Сенің арам сүйегің шірігенше

Біздің ауыр жарамыз жазылар-ау.

Европаға сыймастай ісіп-кеуіп,

Тәкаппарсып кетіп ең басып, теуіп.

Құладындай жүзіңді ішке тығып,

Енді неге бұғасың бүкшірейіп?!

Өлтіре соқ фашисті, ұр желкеден

Ғасырлар мен жылдардың салмағымен.

Өртенген үй, қираған атамекен,

Қан мен жастың кегі үшін аянба сен!

...

Соғыстың, қыстың ызғары

Соғыстың, қыстың ызғары

Бойымнан кетпей, боп сырқат,

Емендей жалғыз құздағы

Айналаға болдым жат.

Қайсарлықпен сыр бермей,

Отырмын қарап биікке:

Ұшқан құсқа тау көлбей,

Қиялда жортқан киікке.

...

Бір бассаң да, алға бас

Өжет елдің жігіті

Өшін алмай шыдар ма?

Кескілескен дұшпанын

Кесіп түспей тынар ма?

Тайынба, жолдас жауынгер,

Ел тағдыры қолыңда!

Тайынбасаң оқ пен от

Бөгет болмас жолыңа!

Халықтың ыза кегінен 

Сауыт киіп сан қабат,

Жай түсер жаудың шебіне,

Жауызды өлтір саңлақ ат!

Қапы қалма, қырылсын!

Өздері қазған орына

Өздері мерт боп жығылсын!

Қасқия шап, қарсы бар

Өмірдің нұрлы таңы үшін!

Бір бассаң да алға бас,

Миллиондардың бағы үшін!

Біз жеңеміз

Жатқанда отан жері отқа жанып,

Тұрғанда туысқандар жауда қалып,

Жеңбесек , жойқын қайрат шығармасақ,

Жігіттің неге жүрміз атын алып?

Жеңеміз! Жеңіс - совет адамы аты.

Біздерміз азат етер адамзаты.

Сенемін Партияма, ер халқыма,

Қандай күшбұл дүниеден одан артты?!

Жұбан Молдағалиев

…

Соғыстан қайтқан солдаттар

Жаутаңдап қарап дала тұр, 
Көз жасын сүртіп жаңа бір. 
Хабарсыз ұлын сұрауға, 
Жолыңды тосып ана жүр. 
Қанша үйдің ұрлап адамын, 
Қанша үйде сөніп қалды оттар. 
Көрдің бе ұлын ананың, 
Соғыстан қайтқан солдаттар? 

Кешікпей жарым келер деп, 
Төрінен сайлап орынды. 
Батысқа қарап елеңдеп, 
Ару жүр тосып жолыңды. 
Көтерді бәрін ауырдың, 
Азамат болып арды ақтар. 
Көрдің бе жарын арудың, 
Соғыстан қайтқан солдаттар? 

Кетерде солдат жарының, 
Ішінде қалған ана жыл. 
«Көкемді айтпай танырмын», - 
Деп бір сәби бала жүр. 
Қайрылмай қалай кетесің, 
Хабарсыз қалай ол тоқтар? 
Көрдің бе оның көкесін, 
Соғыстан қайтқан солдаттар?

Сырбай Мәуленов

…

Жеңіс солдаты

Соққанда жылына бір Жеңіс күні 

Жаныңың жазылғандай кеңістігі,

Қарт солдат өз полкінің туын ұстап,

Білдірмей жалғыз аяқ кемістігін.

Алаңға шығушы еді таңғы шақта,

Полктас бауырларын сан құшақтап.

Сүйісіп, амандасып болғаннан соң,

Қасқайып тұрушы еді алғы сапта.

Соңынан тізілетін жауынгерлер,

Отанның әр тұсынан келген ерлер,

Жарқырап өңірінде ордендері,

Бір кезде алып берген елге бедел.

Бір кезде алып берген елге Жеңіс,

Сабаздар бірте-бірте келмей тегіс,

Жыл санап сирек тартып бара жатты,

Сарқылып сабасынан бейне теңіз.

Қырық жыл, қырық қатар жиналысқан

Сағынып, бір-біріне түу алыстан.

Туған жер аспанында айқұш-ұйқыш

Жол қалып, қарт бүркіттер зулап ұшқан.

Кездесіп тоғызыншы май мейрамында,

Алысқан ғарасаттың майданында.

Еске алып ескі жорық асуларын,

Қанатын қараушы еді жайған туға.

Ал бүгін... Өзге полк солдаттары

Қатарға тұрып жатыр аңдап бәрі...

Олар да түгел емес, сиреп кеткен

Кешегі бір-бір үйдің шаңырақтары.

Жалғыз тұр жалғыз аяқ мына солдат,

Төмендеп, көтерілмей туы аспандап,

Жалғыз тұр...

Әлі келген бір адам жоқ,

Жаңғырып дуылдайды тулап жан-жақ.

Сағаттар зырылдайды, ағады уақыт,

Өмірдің баянсызын баяндатып,

Байлайды бір орында қарт солдатты,

Әлі де қайран үміт алаңдатып.

Жоқ ешкім. Күн еңкейді, жұрт азайды...

Қанатын түн жетектегі бұлт та жайды.

Еңіреп қоя берді бетін басып,

Солдаттың бар үмітін жұтты қайғы.

Дегендей "бұлттан бұрын мен жауайын",

Көз жасын соңғы тамшы қан жуайын.

Дегендей солқ-солқ еткен кеудесінен

Көк тасқа тамды қасірет, тамды уайым.

Қайтадан сол тамшыны бір сіміріп,

Қараған өзге жұртты күрсіндіріп,

Көп талған күні бойы жалғыз аяқ

Кешкі ымырт қойнауына кетті кіріп.

Дейтіндей мезгіл емес - ертең-бүгін

Еске алдым қырық төрт жыл өткендігін.

Дәл бүгін сол солдаттай ұққан жан жоқ

Жалғанда жалғыздықтың не екендігін!

Ғафу Қайырбеков

...

Махмұтбай Әміреұлы-- Қызылорда

Қан майданның жүректе жарасы бар,
Қайғысы мен зілі бар, наласы бар.
Арамызда жүретін алшаң басып,
Ардагерлер азайып барасыңдар.
Қастерлейді халқымыз қаһарманын,
Жүр есінде сан жарық, сапарларың.
Қайран ерлер, қаһарман ардагерлер,
Қалды-ау сиреп бұл күнде қатарларың.
Ерлік сүйген еліңе салтың ұнар,
Жүздеріңде жанған от жарқылы бар.
«Соғыс» деген салмағын жалғыз сөздің,
Бүгінгі ұрпақ өздерің арқылы ұғар.
Жасқанбаған жауынан жарақты ер,
Ерлігіңді аңыз ғып таратты ел.
Қаһармандық дегенді кейінгі ұрпақ,
Жүздеріңе сендердің қарап білер.
Дарқан мінез, дария ой, дара шыңдар,
Жарқын жүзді, жүрегі ақ, жаны асылдар.
Арамызда жүретін алшаң басып,
Майдангерлер азайып барасыңдар.

...

Мұқағали Мақатаев

Соғыстың соңғы көктемі 
Жасылмен бояп қойған ба?! 
Жап-жасыл таудың бөктері 
Қырлар да, мынау ойлар да, 
Жап-жасыл болып көктеді. 
Соғыстың соңғы көктемі. 
Көп болды, жасыл тауларға, 
Жап-жасыл бұлттар шөккелі. 
Әкелді шуақ бар маңға, 
Соғыстьң соңғы көктемі. 
Соғыстың соңғы көктемі, 
Көп болды нұрын төккелі. 
Жап-жасыл анау аспан да, 
Аспан да, сірә, көктеді. 
Бойына таудың асылып, 
Шұғыла тұрды, көк меңі. 
Қызғанып, гүлін жасырып, 
Қылтанақтар да көктеді. 
Соғыстың соңғы көктемі. 
Жап-жасыл шыбық, тал-дағы, 
Орманның жасыл шекпені. 
Қуанта, бірақ, алмады, 
Сонау бір үйді шеттегі, 
Соғыстың соңғы көктемі...

...

Қайран жеңгем 
Су сұраса сүт берген, айран берген, 
Қартайып қалыпсың-ау, қайран жеңгем! 
Қарғаның валетіндей едірейіп, 
Қасыңа мына біреу қайдан келген? 
Апырай, суық еді сұрқы неден?! 
Адамға қарайды ғой сыртыменен. 
Жол көрсеткіш сақшының таяғындай, 
Қимылынды бағып тұр мұртыменен. 
Женеше-ау, есіңде ме біздін ағай? 
Сыйласып отырар ек біз құдадай. 
Қанды балақ соғысты қарғыс атсын, 
Қайран жеңгем, шырқынды бұзды қалай 
Күлкің қайда күмістей сыңғырлаған? 
Жүзің неге ымырттай түнжыраған? 
Бұғалыққа тұрмайтын асау едің, 
Сені әкеліп теліген кім мынаған? 
Өзің болсаң, тым ағат ойланғансың, 
Бақыт емес, басыңа қайғы алғансың, 
Жан едін ғой жанының талғамы бар, 
Қара мұртқа қалайша байланғансың?! 
Ел-жұртың қараушы еді мақтан етіп. 
Киіп ап аяғыңа салтама етік, 
Талайлардан кетуші ең аттап етіп, 
Талайларды жүруші ең таптап етіп... 
Қартайып қалыпсың-ау, қайран жеңгем! 
Қайғыға мойымаушы ең. 
Қайдан келген?! 
Сағынып жүрсің бе әлде, қадірлім-ай, 
Баяғы жастығыңды майданда өлген?.. 
...  
Рафаэль Ниязбек

Солдат Сандырағы 
Сұлулықтың оқ атып тұнбасына, 
Соғыстардың айналған сырласына. 
Қолбасшының бір өзі байтақ Ресей 
Қару-жарақ жарасқан тұлғасына. 
Зұлымдықтан сомдалған тірі ескерткіш, 
Тұра қалған обадай қыр басына. 
Ай тұтылмай аспанда, 
Күн тұтылмай 
Жын қоғамда жүр дейсің кім құтырмай ? 
Туған ұлы күнінде қолбасшының 
Зеңбіректер атылсын үні тынбай. 
Той жасаймыз тау халқын түгел қырып, 
Шырқалатын сан ғасыр ұмытылмай. 
Солдаттармыз жол салған тыңнан етіп, 
Құлын даусы шыңғырсын шыңға жетіп. 
Қолбасшының туған күн құрметіне, 
Шешен халқын шаламыз құрбан етіп. 
Ұрпақ сүйіп, 
Толтырған төлге өңірін, 
Шешендердің шегелеп көрге өмірін. 
Грозныйды жаман ба сыйға тартып, 
Қолбасшының ауласақ өр көңілін?! 
Солдаттармыз 
Туысын, туғандарын, 
Пәрмен берсе аямай қырған бәрін. 
Heгe, ендеше, қырмаймыз 
Тау жайлаған Шешен халқын, 
Ғасырдың құрбандарын! 
Кең дүниені мазалап жалықтырмай, 
Қан ұрттатып жүрсек те тарықтырмай. 
Қолбасшының туған күн құрметіне, 
Халық қырмай бола ма, халық қырмай?! 
Өмір - құлын болса егер шапқылаған, 
Ресей - қасқыр санынан тартқылаған. 
Аз ұлыстар нысана болса егер де, 
Ресей - алып зеңбірек атқылаған. 
Ұлыстарды торкчидай шырылдатқан, 
Ұлыларды даланың құмына атқан. 
Ресей - алып диірмен, 
Халық-бидай 
Тартылғанда үн болып шығып жатқан. 
...
Қасымхан Бегманов

Ұлы Отан соғысының 40 жылдығына орай жазылған өлең 
Таң атады, 
күн батады, 
Қара жерде айналар. 
Қатал тағдыр тіл қатады, 
Көкіректі қайғы алар. 
Бақыт сенің қолдарында, 
Күндер келер арайлы. 
Жүріп өткен жолдарында, 
Өсек қардай борайды. 
Қанаттылар барады ұшып, 
Уақыт шіркін зырлайды. 
Қара түнде қара мысық, 
Көкіректі тырнайды. 
Іштен тынды-ау талай дана, 
Қос ішектей септесер. 
Жер басарсың қалай ғана, 
Қадіріңе жетпесе ел. 
Пана болмай кеңселер, 
Қалды сонау жолымда. 
Бес-алты ауыз ел сенер, 
Сөз қалсын деп соңымда. 
Мен де жүрмін мұрат қып, 
Ойшылдайын толғанып. 
Жазықсызды жылаттық, 
Жетесізден қорғанып. 
Адамның жоқ жаманы, 
Басқың келсе дауды егер. 
Жүріп тұрған заманы, 
Алшандайды саудагер. 
Жолатпады қасына, 
Балға батқан бармағы. 
Іс түскенде басыма, 
Бір досым да қалмады. 
Әурелеме босқа елес, 
Құдай мені қысқанға. 
Опасыз сол досқа емес, 
Ыразымын дұшпанға. 
Құлын байлап, 
қозы алған, 
Бұрынғы ауыл... 
ойланам. 
Жаратылдым тозаңнан, 
Топыраққа айналам. 
Өткізе алмай қор ғып жүрген өмірін, 
Біреулерге жібімейді көңілім. 
Бес-алты ауыз сөз қалсын деп соңымда, 
Мұңаятын, 
түсінетін мені кім. 
Бұрынғылар бір күні өтсе жылаған, 
Аспан жақтан тек шапағат сұраған. 
Мына жұрттың пиғылдарын ұға алмай, 
Қалқаманда сандалып жүр бұл ағаң. 
Тәуекел деп кеше дастан бастап ем, 
Бүгін мұңлы мазалады басқа өлең. 
Алматы жақ абыр-сабыр неліктен, 
Жаутаңдайды аң-таң болып Қаскелең. 
Әр уақытта бергендер аз, 
алған көп, 
Соның көбі, 
ел есінде қалған жоқ. 
Кешегі өткен туған дала қарттары, 
Here айтты екен бұл өмірді жалған деп. 
Бүгінгілер... 
тірлік қамы, 
бас қамы, 
Асқақ-асқақ армандарды тастады. 
Театрдың жәудірейді жанары, 
Туған жердің түнеріп тұр аспаны. 
Шыққан күнмен шуақ болдым шашылдым, 
Атқан таңмен қырда гүл боп ашылдым. 
Жүрегімді ауыртады мұңдары, 
Қалып бара жатқан ата ғасырдың. 
Мен кеткенде калар екен жар кіммен, 
Қалар екен таңғы шықтай ар кіммен? 
Аналардың көздерінде бармын мен, 
Ағалардың сөздерінде бармын мен. 
Теңіз каңсып, 
жоғалғанмен тоғандар, 
Халық қалар, 
өзгергенмен қоғамдар. 
Бұрын өмір сүріп көрген жоқ ем мен, 
Өкпелетсем кешіріңдер, 
Адамдар! 
Ана қайғы, 
жар қайғы, 
бала қайғы. 
Мансап қайғы, 
бақ қайғы, 
дала қайғы. 
Азамат боп қайғыра алмасаңыз, 
Ішіңдегі шеменің тарамайды. 
Қайдағы ойлар көңілге балалайды, 
Жанымды кеміргенде қара қайғы. 
Алпыс екі тамырда зыр жүгіріп, 
Өн бойымды қан болып аралайды. 
Ары таза ақын деп қарамайды, 
Нақақ жара жанымды жаралайды. 
Бар білерім кімдердің кім екенін, 
Уақыт патша сұрыптап саралайды. 
Жүрегім қаншама рет қақ бөлінген, 
Оны оқып сезерсің дәптерімнен. 
Дәптер ғана емес, ол мұрам менің, 
Хабар берер мұңайған сәттерімнен. 
Қара өлеңмен астасқан қара қайғы, 
Қан боп қатқан көңілден тарамайды 
Қазақ аман тұрғанда асқақ жырым, 
Есімімді аспанда даралайды. 
Бейіттерге қонды тағы кептерлер, 
Кептерлерім, 
алысқа ұшып кетпеңдер. 
Төмпешіктер деп қарама жай ғана, 
Бұның бәрі кеше өмірден өткендер, 
Айналайын кептерлер. 
Мәңгілікке осында орын тепкендер, 
Тылсым сырды сезгендей ме кептерлер. 
Кептерлерге мұң шаққандай көрінді, 
Алуан адам талай келіп-кеткен жер. 
Бейіттерді аяқ асты етпендер, 
Моншақ көзді үрікпейді кептерлер. 
Дәм-тұз бітсе біз де барар орын ғой, 
Бал өмірді қимай-қимай өткендер. 
Сан айналар шыр 
көбелек көк пен жер, 
Біздер әлі кездесеміз, 
кетпеңдер. 
Бұл бейітте жатыр жақсы адамдар, 
Қоштасайық, 
қош болындар, 
кептерлер. 
Қоштастым мен жанарымнан жас парлап, 
Дүние-дәурен, 
басымыздан қашқан бақ. 
Бейіт қорып жүрген нәзік құстарым, 
Бірте-бірте бара жатты аспандап.