Футбол төңірегінде бұған дейін айтылып жүрген жемқорлық дауына құзырлы органдар араласты. Жалпы бізде жемқорлыққа қатысты әңгімелер алдымен ақпарат құралдарында, әлеуметтік желіде жазылады. Құзырлы органдардың осыдан кейін барып іске кірісуі әдетке айналды ғой. Ұзын сөздің қысқасы, прокурорлар Қазақстан футбол клубында оңды-солды кетіп жатқан миллиардтарды тексеріп, бірқатар қылмыстық істер қозғады. Бас прокуратураның таратқан мәліметіне қарағанда, отандық аяқдопты дамытуға бөлінген қисапсыз қаражаттарды майлы шелпекке айналдыру әрекеттері футбол федерациясының бұрынғы басшылары кезінде жасалған көрінеді. Ал клубтарға осыншама қаражаттарды үйіп-төгіп бере салып, оның тиісті мақсатына жұмсалуын бақыламаған атқарушы органдар мен жергілікті әкімдіктердің жауапкершілігі қарала ма, жоқ па? Бұл енді өз алдына бөлек мәселе. 

Мәселен «Ордабасы» клубы жалпы Шымкент спортына  бөлінген қаржылардың 87,1 пайызын иеленіп отырған. Сонда басқарманың басшылары бөлініп жатқан қаражаттардың   арғы жағында қитұрқылықтардың орын алып жатқанын білмегені ме? Есіл бюджеттің миллиардтарының сұрауы жоқ па? Мегаполистің спорт саласында сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін алдын алу, жемқорлыққа жол бермеу дегендей түсінік болмаған ба? Мықтыбеков жетекшілік ететін басқарманы не қара басты?

Прокуратураның өткен аптада таратқан мәліметіне қарағанда, Қазақстанның футбол федерациясы  мен өңірлердегі футбол клубтарына жүргізілген тексеру нәтижесінде 3 миллиард теңгенің қаржылық бұзушылықтары анықталған. Бұл қаржылық бұзушылықтар  ойыншыларға негізсіз сыйақылар төлеу, инфрақұрылым объектілерін салу кезінде қаражатты мақсатсыз пайдалану, спортшылармен жасалған күмәнді келісімдер және спортшыларды тамақтандыруға бөлінген қаржыны жымқыру фактілеріне қатысты. Дәлірегі федерацияның бұрынғы басшылығы жекелеген қызметкерлер мен спортшыларға 300 млн теңгеден астам сомада негізсіз сыйақы төлеген. Федерацияның әкімшілік ғимараты мен Талғар қаласындағы жаттығу базасын салу барысында іс жүзінде орындалмаған жұмыстарға 350 млн теңгеден аса төлемдер жасалған. 2021 жылы басталған Алматы облысындағы база құрылысы тоқтап тұр, ал мердігердің шоттары бұғатталған. Сонымен қатар стратегиялық құжаттар мен стандарттарды әзірлеуге бөлінген 135 млн теңге қаражаттың орынды жұмсалуы күмән тудырады. Бұл құжаттарда нақты іске асыру тетіктері, оның ішінде жеке инвестицияларды тарту жолдары көрсетілмеген, ал клубтарды басқару стандарты іс жүзінде енгізілмеген. Қазақстан футбол федерациясының президенті Әділет Бәрменқұловтың қызметінен былтыр қарашада кеткені белгілі. Ол бұл қызметке 2022 жылдың ақпанында келген болатын.  Қаржылық жымқырулар осы басшының кезінде орын алды ма, әлде оған дейінгі басшылардың да қатысы бар ма? Бұл туралы ресми  мәліметте анық-қанық жазылмаған. Есесіне соңғы уақытта  дау-дамайлардың бел ортасында табылып, бюджеттің миллиардтарын «сіміріп» жүрген Шымкенттің «Ордабасы» командасының да аты аталды.

– «Ордабасы», «Ақтөбе» және «Жетісу» футбол клубтарындағы тексерулерде келісімшарт сомаларын асырып көрсету, ойыншыларды төмен бағамен сату, жоғары бағамен сатып алу және қаражат жымқыру сияқты бірқатар елеулі бұзушылықтар анықталды.   Сотқа дейінгі тергеп-тексеру жұмыстары басталды. Футбол федерациясының бұрынғы басшыларына қатысты қылмыстық іс тергеп-тексеру жүргізу үшін Қаржылық мониторинг агенттігіне берілді,– делінген Бас прокуратураның мәліметінде. 

Естеріңізде болса, 2023 жылы «Ордабасы» өз тарихында алғаш рет ел чемпионы атанған. Команда былтырғы маусымда чемпион атағын сақтап қала алмай, төртінші орынды қанағат тұтты.  Ал, биылғы маусымда үш ойын өткізіп, екеуінде тең, біреуінде – «Қайраттан» 4-0 есебімен ойсырай ұтылды.  Сүреңсіз ойынның бір ұшы команданың өз ішіндегі текетірестермен де байланысты болуы мүмкін. Жуырда қала әкімі Ғабит Сыздықбековтің 20 миллион  теңге жалақы алатын, бірақ жанкүйерлердің үмітін ақтамай жүрген  команда капитаны Асхат Тағыбергенге қатысты пікірі әлеуметтік желіде қызу талқыланды. Өткен аптада Тағыбергеннің Қостанайдың «Тобылына» ауысып кеткені белгілі болды. Бұдан «Ордабасының» айы оңынан туа ма?

Жалпы футболдағы мәселенің бәрін ақша шешпейді. Өйткені былтыр Қазақстандағы футбол клубтарының ішінде ең көп қаражат «Ордабасыға» бөлінген болатын. Клубқа жергілікті бюджеттен 5,3 млрд теңге қаржы қаралды. Бұл жалпы үшінші мегаполис спортына бөлінген ақшаның 87,1 пайызын құрады.

Бұдан кейінгі орында «Ақтөбе» клубына 4,55 миллиард кеткен (жалпы спортқа бөлінген қаражаттың 40 пайызы), үшінші орында Семейдің «Елім-айына» қаралған қаражат 2,3 миллиард (72 пайыз).

Былтыр жыл соңында  Шымкент қаласының дене шынықтыру және спорт басқармасы «Ордабасыны» республикалық, халықаралық жарыстарға дайындау үшін  892,9 миллион теңгеге тендер жариялағаны жұртшылық арасында түсінбестік тудырды. Осыған қатысты мақала «Рейтинг» газетінде жарияланды.

Мақала жарық көрген соң әлеуметтік желідегі парақшасы арқылы жауап берген Шымкент қаласының дене шынықтыру және спорт басқармасы клубтың бұрынғы басшылықтан қалған міндеттемелерін орындауға мәжбүр екенін алға тартып, барлық рәсімдердің заң аясында жүргізілгенін және ешқандай заң бұзушылықтың орын алмағанын мәлімдеген болатын. Мұның қаншалықты шындық екендігі Қаржылық мониторинг агенттігі тексеруі көрсететін болады.

Басқарманың қазіргі басшысы Маратбек Мықтыбеков бұл қызметке 2023 жылдың қарашасында тағайындалған. Содан бергі аралықтағы бір жарым жыл ішінде Мықтыбеков бюджеттің миллиардтарын желге ұшырмау үшін қаншалықты әрекет етті? Тексеру, тергеу амалдары бұл сауалдың да жауабын тауып береді деген үміттеміз?

Жуырда Ұлттық құрылтайда Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев:

– Клубтар облыстық бюджеттерге ғана арқа сүйемей, шетелдердегі секілді өздері де табыс табуды үйренуі керек.

Сондықтан мен кәсіпкерлерді клубтық футболға бизнес ретінде қарауға шақырамын. Футбол клубтары жекеменшікке өтпей, іс алға баспайды. Бұл – әлемдік тәжірибе. Клубтар жекеменшік болса, шетел спортшыларын шақыру құқығына ие болады,– деген болатын.

Енді мегаполистің спортына жетекшілік ететін шенеуніктер футболды қазына қаржысын жымқырудың құралы емес, әлемдік тәжірибеге сәйкес бизнеске айналдыру үшін қандай қадамға барады? «Ордабасыны» сатып алатын бизнесменді қайдан табады? Әліптің артын бағып көрейік.

 «Рейтинг» газеті, 2 сәуір 2025 жыл.