Дүниені дүр сілкіндіріп жатқан тажал дерттің дендеп еніп, дегбірімізді алып жатқан дүрбелеңі кезінде жанымызға қуат берер, Жаратушы  бір Тәңірден кейінгі ажалға арашашы болар бірден бір мамандық иесі-дәрігерлерге жүгінеріміз анық. Осы орайда Құмкент ауылдық емхананың аға дәрігері, білікті маман, жалпы тәжірибелі дәрігер  Тұрабаев Ерлан Аманжолұлының жақында ғана Түркістан қаласында короновирус індетін жою жұмыстарына еріктілер қатарында барып, 15 күн ауысымдық жұмыс жасап облыс, қала жұртшылығына дәрігерлік көмек беріп келгенінен хабардармыз. Сондай-ақ бүгінгі таңда аудандық орталық емханада осы індетке қатысты күрес тобында жүргенін ескере отырып аты жаман індетке қатысты кеңестерін көпшілік қауымға жеткізуді жөн санадық. 

-Ең алдымен айтпағым, өзің айтып жатсың ғой, «білікті маман», «ерікті маман»   деп, жақсы дәрігер кім, қалай болуға болады?  Мен бұл сұраққа маман ретінде жауап беруге тырысқым келеді. Өйткені 25 жылға жуық уақыттан бері осы медицина саласында жұмыс атқарып келемін. Осы өмірлік тәжірибе жолында жақсы заманауи дәрігер болу дегеннің не екенін түсіндім.

Дәрігер болу өте қиын, біз құдай емеспіз, кейде қателесеміз, медицинада бәрін білу мүмкін емес, соған байланысты қате жібермеуге әруақытта тырысу керек. Бірақ, бұл жұмыстан ләззат алуыңыз  және сіздің жауапкершілікке  дайын екеніңізді білуіңіз қажет. Сонымен қатар, 21-ші ғасырдың дәрігерлері кез-келген ситуацияға дайын болуы керек. Жақсы дәрігер ешуақытта жеткен дәрежесінде тоқталып қалмауы қажет. Мен Түркістан қаласына ерікті түрде сұранып барудағы мақсатым, бұл тажал індетпен бұрын-соңды бетпе бет кездеспегендіктен оның барлық сипатын терең білу, оған қарсы нендей әрекеттер болу керек? не істесек науқасты аман алып қаламыз? Осы орайда практика жүзінде білім мен тәжірибемді жетілдіріп, ауыл, аудан халқына жұмыс жасау мақсаты ғана болды. Онда 15 күндей қабылдау бөлімінде болдым. Республиканың Астана, Алматы қаласынан келген осындай қауіпті індетпен күресетін жоғары дәрежелі мамандардан сабақ алдық. Дәрігер деген, үнемі оқу үрдісінде болуы керек. Олар кәсіби деңгейін өмір бойы, ең болмағанда 5-10 жылда бір рет емес, бірнеше рет жоғарылатып тұру қажет.  Егер мүмкіндік болса медицина күшті дамыған  шетелдік әріптестеріңізбен оқу немесе жұмыс істеу тәжірибесімен алмасып тұру қажет, себебі ол жақта менің ойымша,  медициналық стандарттар мінсіз түрде жетілдірілген. Дәрігер медицина ғылымы мен тәжірибесі  әлемінде болып жатқан барлық жаңалықтар туралы біліп, басқа мамандармен тәжірибе алмасып тұруы керек. 

Жақсы дәрігер –медицинаға ғылыми, дәлелді тұрғыдан қарауы қажет

Дәрігер емдеудің кешенді  әдістерін игеріп және дəлелдендірілген медицина негіздерін ұстанып, осы əдістерді қолданып, жақсы зерттелген жəне медициналық тәжірибеде тиімділігі маңызды зерттеулермен дәлелденген препараттарды тағайындауы керек. Дәрігер науқасқа диагнозды кездейсоқ түрде анықтап қоймай немесе «жәй ғана ем» жүргізе салуға тырыспауы қажет. Ең алдымен – заманауи диагностиканың әдістерін меңгеру. Емдеу әдістерін  анықтаған кезде науқасқа пайдалы жағын ойлау қажет. Егер хирургиялық операция жасауға көрсеткіш жоқ болса – онда консервативті терапияны тағайындау, егер операция жасау қажет болса -мүмкіндігінше мүшелердін және оның қызметтерін  сақтай отырып, шағын  инвазивті түрде жүргізуге тырысу қажет. Дәрігердің емдік тағайындауы халықаралық хаттамаларға негізделуі керек. Жақсы дәрігер қазіргі  және болашақ науқастарына қол жетімді болуы тиіс. Ол науқастарымен хабарласып тұрады, байланысын үзбейді, өзінің  жасап және орындайын деп жатқан әрекеттерін түсіндіреді, кез келген сұрақтарына жауап береді, түсіндіреді, тексеру жүргізілейін деп жатқан тексеру амалдары  және шаралары туралы түсініктеме береді. Дәрігер шұғыл қажет болған шақта оған телефон шалуға немесе жазбаша хабарласуға болады, соған байланысты тәуліктің уақтысына қарамай дәрігер науқасына көмек беруге келеді. Қоғамды сауаттылыққа тәрбиелейді, адамдардың медициналық түсініктерін  арттырады  және медицина саласында жарияланып жатқан  мәселелер бойынша оларға хабарлауды ұйымдастырады, сол үшін әлеуметтік желілерде белсенді түрде айналысады. Жақсы дәрігер әрдайым инабатты және науқастарға  түзу «көзқараста» болады     Ол кәсіби маман, соған ылайықты әрекет жасайды.  Ол науқасқа мұқият қарайды және оның шағымдардын, аурудың белгілерін, бұрынғы бастан кешкен аурулары және қазіргі уақытта қабылдап жатқан дәрілері туралы толық түрде сұрастырады.  Науқастың оған деген сенімділігін және қауіпсіздік сезіміділігін  тудыруы керек, науқас барлық уақытта дәрігердің жанында  өзін қауіп-қатерсіз екендігін сезіне білуі қажет. Осындай  дәрігердің жанында науқас үнсіз және әлсіздік білдірмеуге тиіс, керісінше қандай ем шаралары жүргізілейін деп жатқаны туралы дәрігердің пікірін біледі, ол науқаспен ақылдасады, ақпарат береді, соған байланысты науқас қандай ем қабылдағысы келетінін өзі таңдайды. Жақсы дәрігер команда құрамының диагностикалық әдіс және ем жүргізу жөніндегі үсынысын  қолданады. Егер дәрігер науқасты емдеу үшін басқа маманның көмегі қажет деп есептеуге негіз болса, ол кімге хабарласып, неге қажет екенін түсіндіріп, науқас туралы деректерді кеңес беретін  дәрігерге хабарлап, әрі қарай   бірлескен түрде жұмыстарды жалғастыруды ұсынады. Медициналық тәжірибесі жеткіліксіз дәрігер  қажет кезде лауазымы кіші болса да, бірақ өмірлік тәжірибесі мол мейірбикенің ұсынысына да зер салуы дәрігердің адамгершілігіне саяды.  Адамның денсаулығы-ешқандай байлықпен бағаланбайды. Сондықтан бұндай құндылықты білікті дәрігерге сеніп тапсыруға болады. Адамгершілігі мол жақсы дәрігер материалдық мүдделерге байланысты емес, әрдайым өзіне тиісті кәсіппен шын-тәнімен айналысуы керек. Тек осындай мамандар ғана шынайы бейімділікті көрсете алады. Соған байланысты дәрігер мейірімді болу керек. Ал енді бүгінгі елге нәубет әкеліп жатқан коронавирус инфекциясы – жұқпалы аурулардың басым аgеногенді механизмі бар өткір инфекциялық патология. Коронавирустарға тән-жоғарғы тыныс жолдарының зақымдануы, жиі емес-ішек пен асқазан. Клиникалық түрде инфекция қалыпты безгегімен және интоксикация симптомымен көрінеді. Патологиялық процестің диагностикасы сарысудағы патогенге вирус пен антиденелерді анықтауды қамтиды. Емдеуге этиотропты вирусқа қарсы препараттар мен симптоматикалық терапия кіреді. Коронавирус инфекциясы – өткір вирустық ауру. Ауадағы нозология алғаш рет 1965 жылы сипатталған. Өткір ринитпен ауыратын науқас үшін, 1975 жылы коронавирдің өзі оқшауланған. Қазір осы вирустың 30-дан астам түрді қамтиды. Олар барлық жерде, үнемі жаңарып отырады. 2015 жылы Оңтүстік Кореяда Таяу Шығыс коронавирусі пайда болды (MERS). Аурудың ең көп саны қыста және көктемде тіркелген. 2002-2003 жылдары Қытай мен басқа да Азия елдеріне белгілі SARS эпидемиясы тіркеліп, ресми түрде қатты өткір респираторлық синдром деп аталды (SARS немесе SARS). 

Коронавирус инфекциясының себептері-РНҚ бар коронавирустардың отбасы. Отбасы құрамында жұқпалы агенттердің үш тобы бар, адамдар үшін қауіптісі-адам коронавирусы 229 Е, адамның ОС-43 вирусына және адамның ішек коронавирустарына қатысты. Вирустың жаңа түрінің пайда болуының себебі (патогенді SARS) риясыз мутацияны қарастырды. Инфекция агентінің көзі — науқас адам (немесе тасымалдаушы), беру жолдары – әуедегі және әлдеқайда аз – байланыс-үй шаруашылығы, коронавируспен ластанған ойыншықтар арқылы сатылады, тұрмыстық заттар. Қауіпті факторлар — балалар, иммунитетті төмендету және халықтың үлкен концентрациясы нашар желдетілетін жерлерде ұзақ уақыт болу. Қоздырғыш агент қоршаған ортада тұрақсыз, қалыпты мөлшерде дезинфекциялаушы заттардың әсерінен өледі, ультракүлгін және жоғары температура. SARS байланысты коронавирус денеден тыс тұрақты және қоршаған ортаға 4 күнге дейін сақталуы мүмкін. Атипальды коронавирус пневмониясымен ауыратын топтар балалар болып табылады, АҚТҚ-жұқтырғандар, ауыр созылмалы аурулары бар қарттар мен науқастар (жеңілді жеңілдетеді, қант диабеті, онкологиялық процестер), коммуналдық пәтерлердің тұрғындары, жатақханалар, казармалар, сондай-ақ медициналық және қызмет көрсетуші персонал. Коронавирус инфекциясының патогенезі әлі күнге дейін түсініксіз. Жоғарғы тыныс жолдарын енгеннен кейін коронавирустар насо және орофаринстің эпителий жасушаларын колонизациялайды. Эпителиалдық жасушаларды бұзады. Дененің иммундық реактивтілігінің жеткіліксіз болған кезде коронавирустар альвеолярлық эпителий жасушаларына еніп кетеді, цитоплазмасында репликация патогенді болып табылады. Экзозитоз арқылы дайындалған вирондар жасушаның сыртқы мембранасында орналасқан, бұл эпителий жасушаларының синтездің пайда болуына ықпал етеді. Кейіннен өкпенің ұлпасына шамадан тыс сұйықтық пен ақуыз тиеді, беттік активті массивтерді жою және альвеолдың құлдырауы газ алмасудың күрт төмендеуі. Қалпына келтіру кезінде өкпе тінінің зардап шеккен аймақтары қосылыммен ауыстырылады. Сондықтан да аудан жұртшылығына айтарымыз карантин ережелерін қатаң сақтауларыңызды сұранамыз. Ары-бері тоқтаусыз ағылысты, қыдыруды, түрлі жиын-той, шапқылау мен шараларды тоқтату керек. Мәдениетті кісілер айтылған ережелерді сақтап отыр. Ал өз өміріне бей жай қарайтын, жауапсыз жандар ережелерден гөрі алып қашпа әңгімелерге сеніп өз өмірлеріне, отбасындағы балаларына зор қауіп тудырып отыр. Осы жағын қатаң ескерулеріңізді сұранамын,-дейді білікті дәрігер Ерлан Аманжолұлы.

Мақсат Қарғабай