Шымкент қаласының заманауи сәулеті көне дәуірдің жауһарларымен тамаша үйлесім тапқан. Шаһардағы кесенелер, мешіттер, көне қаланың қирандылары, тарихи және мәдени ескерткіштер – осының барлығы бүгінде қала тұрғындарының басты құндылықтарына айналған. 

Жалпы көне қала орнындағы әрбір затқа қатысты деректердің соңы аңыз-әңгімелерге ұласып жатады. 

Шымкент қалалық мәдениет, тілдерді дамыту және архивтер басқармасы өкілдерінің айтуынша, бүгінгі таңда Шымкент шаһарында көрікті ел демалатын, серуен құрып мәдени іс-шараларға қатысатын 150-ге жуық тарихи-мәдени орындар бар. Оның 9 саябақ, 7 мұражай, 25 әлеуметтік-мәдени нысан, 5 театр, 12 киелі орын, 11 сауда және ойын-сауық орталығы, 5 діни нысан, 18 аквапарк және 4 табиғи су көзі. Қаланың көрікті жерлерінің көбісі өмірі аңыздар мен жұмбақтарға толы тарихи тұлғалардың есімдерімен аталады. Соның бірі Қожа Ахмет Ясауидің шәкірті болған сопы Қошқар ата. 

Қошқарата туралы көнеден жеткен аңыз көп. Оның Сайрамнан шыққандығы айтылады. Өз кезеңінде әділдігімен көзге түскен, Құран мен хадисті терең меңгерген, ел ішінде үлкен құрметке ие болған деседі. Өкінішке орай Қошқаратаның өмірі мен шығармашылығы туралы сенімді жазба деректер болмаса да, ол туралы аңыз-әңгімелер көп-ақ. Сол аңыздарда оның ғажайып емдік күші бар, тіпті жануарлардың тілін түсінетін әулие ретінде бейнелейді. 

Жалпы Шымкент қаласының аумағында және мегаполиске іргелес аумақта жүргізілген қазба жұмыстары кезінде археологтар қошқарлардың мүсіндерін көптеп тапқан. Тіпті тік қисық мүйіз түріндегі керамикадағы бейнелерді жиі кездестіргені белгілі. Бұл культ әсіресе ортағасырлық Шымкентте күшті болған. Қошқар ата күні бүгінге дейін қаланың қамқоршысы болып саналады. Оның есімімен суының емдік қасиеті бар бұлақ аталады. Аңыз бойынша, дәл осы киелі бұлақтың Шымкент қаласының салынуына бастау болған деседі. Дегенмен, бұлақтың өзі де аңызбен көмкерілген. Солардың бірінің айтуынша, Қошқар ата інісіне Қожа Ахмет Ясауиге Түркістанға су апарып беруді бұйырып, киелі қалаға барар жолда қандай жағдай болса да артына қарамауды бұйырған көрінеді. Бірақ ағасы үлкен туысының бұйрығын бұзып, жарты жолды басып өткен ол кері бұрылады. Қолындағы су бірден төгіледі. Кейіннен бұл жерде бұлақ ағып, онымен бірге біраз уақыттан кейін басқа ондаған бұлақтар жерден қайнап шығып, өзенді құраған екен-мыс. 

Тағы бір аңызда, шөлде қажыған керуен келе жатып бір қартқа жолығады. Ол тасты көрсетеді, оның астында су бар деп ым қағады. Керуеншілер тасты шетке шығарып тастап, судың көзін ашады. Келесі аңызда, өзен шайқаста қаза тапқан әскерін жоқтап жатқан сарбаздардың көз жасынан пайда болған деседі.

Қошқар ата өзеніндегі судың емдік күші бар және оны қолданып көрген адам әрқашан Шымкентке қайтады деген сенім бар. 2010 жылы Қошқар ата өзені ерекше қорғалатын табиғи аумақ мәртебесін алып, Шымкент дендросабағына енгізілді.

Оның сол жағында мегаполистің оңтүстік-шығыс бөлігіндегі төбеде Қошқар ата кесенесі орналасқан. Қасиетті сопылардың мейіріміне бөленіп, жарылқау үмітімен Қазақстаннан ғана емес, өзге елдерден де ондаған зияратшылар келетін тағы бір киелі мекен.

ҚР Ұлттық ғылым академиясының академигі Бауыржан Байтанаевтың айтуынша, көптеген қарапайым адамдар Қошқар атаның жерленген жерін автовокзал маңындағы көне мұсылман зираты деп санайды. «Бірақ ХІХ ғасырдың екінші жартысы – ХХ ғасырдың басындағы әдеби деректерде, оның ішінде жарияланған карталар мен сызбаларда қамтылған мәліметтерге сәйкес, Қошқар атаның жерленген жері 1864 жылдың қыркүйегінде Шымкентті басып алған кездегі қоршау жұмыстарының жоспар-сызбаларында көрсетілгендей, өзеннің бастауында орналасқаны сөзсіз» депті Бауыржан Байтанаев. 

Академиктің айтуынша, әулиенің жерленген жері мен кесененің өзі бұлақтар мен Қошқар ата өзенінің бастауын қамтитын киелі жердің ұйымдастыру принципі қызметін атқарады. Бір айта кетерлігі, кесененің бүгінде Шымкенттің зияратшылары мен жай ғана қонақтары көріп отырғандай, оның ежелгі «ағасымен» еш ортақтығы жоқ. 1960 жылдардың ортасында Қошқар ата ғибадат кешені теміржол вокзалы аймағында салынған көпқабатты үйлердің тығыз шеңберіне байланысты бұзылды. Шамамен ХХ ғасырдың басында тұрғызылған кесененің бұзылғанға дейінгі келбетін Түркістан облыстық тарихи-өлкетану музейінің қорында сақталған фотосуреттерден ғана көруге болады. Жалпы Қазақстанда ұлы данышпан Қошқар атаның құрметіне үш кесене тұрғызылған. Оның біріншісі – Шымкент қаласында, екіншісі – Түркістан облысы Қазығұрт ауданы аумағында, үшіншісі – Түркістан облысы аумағында орналасқан.