Атом электр стансасын салу бойынша Астана қаласында «Қазақстанның ядролық қоғамы» қауымдастығы «Бейбіт атомды қолданудың артықшылықтары» тақырыбында дөңгелек үстел өткізді. 

Жиынға Қазақстан Республикасы Энергетика министрлігінің, «Қазақстандық атом электр станциялары» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі, «Ұлттық ядролық орталығы» мен «Ядролық физика институты», «Қазақстанның энергетикалық аспектілері» зерттеу орталығының, Л.Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің, ЗТБ «Қазақстандық энергиямен жабдықтаушы ұйымдар қауымдастығы» сарапшылары қатысты.  

Жиында Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың АЭС салу мәселесі бойынша жалпыұлттық референдум өткізу туралы тапсырмасын орындау шеңберінде халық арасында кең ауқымды ақпараттық-түсіндіру жұмыстарының барысы, оның шеңберінде АЭС салу жобасына байланысты мәселелер бойынша түрлі сала сарапшыларының пікірлері мен ұсыныстары талқыланды. Дөңгелек үстел қатысушылар арасында ашық диалог форматында өтті, бұл қарастырылып отырған мәселелерді терең талдау мен талқылауды қамтамасыз етті. Энергетикалық қауіпсіздік мәселелеріне және жобаны дайындау кезеңдеріне ерекше назар аударылды. Сарапшылар АЭС салу жобасын табысты іске асыру үшін инфрақұрылымды және кадрлық әлеуетті дамыту бойынша өз көзқарастарымен бөлісті.

Энергетика министрлігінің өкілі Гүлмира Мұрсалова Қазақстанның энергетикалық секторы дәстүрлі және жаңартылатын энергия көздерін пайдалануды теңестіруге ұмтыла отырып, белсенді дамып келе жатқанын айтты. 

- Бүгінгі таңда еліміздегі электр энергиясын өндірудің негізгі үлесі жалпы өндірістің 66 пайызын қамтамасыз ететін көмір станцияларына тиесілі. Сонымен қатар, жаңартылатын энергия көздері (ЖЭК) секторы айтарлықтай өсуді көрсетуде. Өткен жылдың қорытындысы бойынша ЖЭК өндіру үлесі шамамен 6 пайызға жетті. Инвесторлар мен есеп айырысу-қаржы орталығы арасындағы қолданыстағы шарттар шеңберінде жобаларды іске асыру, жаңартылған энергия көздерінің жыл сайынғы аукциондық сауда-саттығын өткізу, сондай-ақ стратегиялық инвесторлармен ірі жобаларды іске асыру жолымен өндірудің жалпы көлеміндегі жаңартылатын көздерден электр энергиясының үлесін ұлғайту жоспарлануда. Сонымен қатар, елдің энергия қауіпсіздігін қамтамасыз ету мақсатында өнеркәсіп пен экономиканы тұтастай дамыту үшін атом электр станциясы болып табылатын тұрақты энергия көздерін салу қажет.

Қазірдің өзінде ең жоғары сағаттарда біз тапшылықты сезінеміз және шекаралас елдерден жетіспейтін электр энергиясын жоспарлы түрде сатып аламыз. Өткен жылдың қорытындысы бойынша электр энергиясын өндіру 112,8 млрд. кВтсағ құрады, содан кейін тұтыну 115 млрд. кВтсағ құрады. 2 миллиард кВт/сағтан астам немесе 2023 жылы жалпы электр энергиясын тұтынудың шамамен 2 пайызы Ресей Федерациясынан сатып алынды. Ағымдағы жылдың 6 айының қорытындысы бойынша электр энергиясын тұтыну көлемі 60 млрд. кВтсағ құрады, оның 1 млрд. кВтсағ көршілерінен сатып алынды, - дейді спикер.

Ал «КАЭС» ЖШС Бас директоры Тимур Жантикиннің айтуынша, Үкіметтің тапсырмасы бойынша АЭС салу үшін екі аудан аумағы қаралуда, соның бірі Алматы облысындағы Үлкен ауылының ауданы қолайлы деп қаралуда. Реактор түрін таңдауға қатысты сарапшы Ақаев Асан – ҚР ҰЯО РМК Атом энергиясы институтының реактордан тыс сынақтар бөлімінің бастығы өз пікірімен бөлісті. 

- Қазақстан Республикасында құрылыс үшін 3 және 3+ буын реакторлары қарастырылады. Бұл реакторлар мүмкіндігінше қауіпсіз және бір-бірін қайталайтын пассивті және белсенді қауіпсіздік жүйелері бар. Пассивті қауіпсіздік жүйелері сыртқы энергияны қажет етпейді және табиғи физикалық заңдардың әсерінен қабілетті, мысалы ауырлық күші реакторды қауіпсіз күйге келтіру үшін, тіпті оператор қателескен немесе негізінен әрекетсіз болса да. Пассивті салқындату жүйелері қазіргі уақытта персонал тарапынан толық әрекетсіздік кезінде 3 тәулік ішінде авариялық реактордан жылуды дербес бұруға қабілетті.

Мамандандырылған физикалық кедергілердің жиынтығы, сондай-ақ аварияға қарсы әрекет ету шараларының кешені қазіргі заманғы АЭС-тің терең эшелондалған қорғанысын құрайды. Ядролық бөліну реакциясы кезінде пайда болатын радионуклидтердің шығуына алғашқы физикалық кедергі – ядролық отынның өзі, оның мамандандырылған құрылымы. Екінші тосқауыл – ядролық отын орналасқан отын бөлетін элементтің герметикалық металл қабығы. Қалыңдығы шамамен 20 см Болат реактордың корпусы үшінші тосқауыл болып табылады, ал төртінші тосқауыл бастапқыда 8 баллдық жер сілкінісіне, су тасқынына және тіпті 720 км/сағ жылдамдықпен ұшатын 400 тонналық ұшақпен соқтығысуға төзімді Қос герметикалық контаймент болып табылады қорғаныс қабығы, - деп атап өтті ол.

Сондай-ақ жиында Ядролық физика институтының сарапшысы Д. Боргеков мамандарды даярлауға қатысты өз пікірімен бөлісіп, ядролық физика институты ядролық физика саласында мамандар даярлайтын елдің төрт оқу орнымен тығыз ынтымақтастықта екенін айтты. Жалпы биыл 253 адам оқуға қабылданса, 12 жылда 1600-ден астам маман даярланады екен. 

Сонымен қатар, институт қызметкерлері бүкіл әлемге танымал MIT, CERN сияқты ғылыми ұйымдарда тағылымдамадан өтіп, бірлескен зерттеулер жүргізуде. Тек соңғы 5 жылда ядролық физика институты 30-дан астам PhD докторларын, ал өзінің барлық қызметі үшін докторантура, кандидат және PhD ғылыми дәрежелері бар 300-ден астам ғалымдарды дайындалған. 

Кадрларды даярлау бойынша осындай жұмысты оларға ЕҰУ жоспарлы түрде жүргізеді. Өз сөзінде ЕҰУ ядролық физика, жаңа материалдар мен технологиялар Халықаралық кафедрасының меңгерушісі Қасым Жұмаділов те атап өтті. 

Жиын соңында, АЭС құрылысы, энергетикалық қауіпсіздік саласындағы сарапшы, «Қазақстанның энергетикалық аспектілері» зерттеу орталығының директоры Алмаз Әбілдаев пікір білдіріп, «АЭС Қазақстан үшін көптеген перспективалар ашады. Ең алдымен, бұл барлық заманауи экологиялық трендтерді ескере отырып, ауаға шығарындыларды азайту арқылы энергетикалық қауіпсіздікті қамтамасыз ететін нәрсе. Сондықтан да ел халқы 6 қазанда өтетін жалпыхалықтық референдумда дұрыс шешім қабылдайды деп сенемін» деп атап өтті. 

Осылайша, өткен дөңгелек үстел елдегі атом энергетикасын дамытуға бағытталған салмақты шешімдерді талқылау және қалыптастыру үшін маңызды алаңға айналды.

Сезім Мергенбай