Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев «Әділетті Қазақстан: заң мен тәртіп, экономикалық өсім, қоғамдық оптимизм» атты Жолдауында жергілікті әкімдерге су ресурсын тиімді тапсырды.

«Қазіргі заманда біз кез келген қатерге дайын болуымыз қажет. Сондықтан қарғын суды жинап, диқандардың қажетіне жарату үшін оны дұрыс сақтай білген жөн. Гидрология бекеттерін жөндеп, жаңғырту қажет. Суды барынша үнемдеу жұмысын ұйымдастыру керек. Бұл – ең алдымен, ауыл шаруашылығына қатысты мәселе, яғни су үнемдеу технологиясын, әсіресе, ауыл шаруашылығында кеңінен қолдану қажет. Су қорын жинап, оны тиімді пайдаланып, ирригация жүйесін дұрыс қолдана алсақ, бұл салаға да инвестиция тартуға болады. Сондықтан тариф саясатын реттеп, инвесторларға тиімді қолдау шараларын ұсыну қажет. Бұл – Үкіметтің алдында тұрған маңызды міндет. Нақты жұмысқа кірісу керек» деді Президент Жолдауында. 

Бұл бағытта қолға алынған жұмыстар Түркістан облысында да баршылық. «Қазсушар» РМК Түркістан филиалының директоры Қазыбек Бедебаевтың айтуынша, биыл өңірде егістікке қажетті ағын су көлемі шаруалардың сұранысына сәйкес босатылып, вегетациялық маусым қалыпты деңгейде жүргізілген. Облыста 552 мың гектар суармалы жер бар. Бұл — республикалық көрсеткіштің төрттен бір бөлігі. 12 349 шақырымды құрайтын 3 147 канал, 42 су қоймасы, 1 256 қашыртқы, 1 794 дана ұңғыма бар. 

- Президентіміз Жолдауында Ирригация жүйелері және жалпы су шаруашылығы мәселесімен мұқият айналысу қажет екенін ескертті. «Көктемдегі алапат тасқын бүкіл еліміз үшін үлкен сынақ болды. Сол қиын күндерде біз ынтымағы жарасқан ел екенімізді көрсеттік. Қазақстанның әр аймағынан жиналған еріктілер мен жанашыр азаматтар зардап шеккен жұртқа көмек қолын созды. Менің елдік істен шет қалмау туралы үндеуіме ірі бизнес өкілдері де қолдау білдірді. Мемлекеттің батыл әрекеті мен халықтың өзара тілектес болуының арқасында аса қиын жағдайдан аман-есен өттік. Дегенмен, орталық және жергілікті билік өкілдері осы оқиғадан сабақ алуы керек» дей келіп алда су қорын тиімді пайдаланудың жолдарын қарауды тапсырды. Президент тапсырмасын орындау мақсатында биыл облыстық бюджеттен 9 су нысанын күрделі жөндеуге, 6 су нысанын механикалық тазалауға қаржы бөлінді. Атқарылған жұмыстың нәтижесінде 42,4 мың гектар суармалы жердің мелиоративтік жағдайы және ағын сумен қамтамасыз етілуі жақсарады деп күтілуде, - дейді Қазыбек Бедебаев.

Сонымен су нысандарын салуды, қалпына келтіруді жеделдету үшін облыстық «Тұран су» мекемесінің де әлеуетін тиімді пайдалануға басымдық берілуде. Мекеме тарапынан облыстық меншіктегі қашыртқыларды механикалық тазалау нәтижесінде тозу көрсеткіші 80 пайыздан 10 пайызға төмендеген. 

Ағын суды тиімді пайдаланған жағдайда еліміздің нарығын сапалы азық-түлікпен қамту әлеуеті зор. Жалпы суармалы егістік жерлерден озық заманауи технологияларды енгізу арқылы кепілді жоғары өнім алуға болады. 

Өңіріміздің суармалы суға көрші Өзбекстан еліне тәуелді болуы басты мәселенің бірі. Қазақстан Республикасы Су шаруашылығы министрлігіне  қарайтын «Оңтүстік Қазақстан Гидрогеологиялық-мелиоративтік экспедициясы» республикалық мемлекеттік мекемесі 2023 жылы бюджеттік бағдарламаса бойынша облыстың суармалы жерлерінің мелиоративтік жағдайын бағалау жұмыстарын жүргізді. Өткен жылы суармалы жерлердің мелиоративтік жағдайын бағалау нәтижесінде 44,23 мың гектары қанағаттанғысыз, 60,93 мың гектары қанағаттанарлық және 127,24 мың гектары жақсы екені анықталды.

«Оңтүстік Қазақстан Гидрогеологиялық-мелиоративтік экспедициясы» республикалық мемлекеттік мекемесінің өкілі Қажмұхан Қожановтың айтуынша, қанағаттанғысыз суармалы жерлер негізінен жер асты суы деңгейі жер бетіне жақын орналасқан, сонымен бірге өте күшті және орташа тұзданған жерлер. Осындай тұзданған жерлерде грунт суының жақын орналасуы нәтижесі қайта тұздану қауіпін тудырады. Қанағаттанғысыз жағдайдағы 44,23 мың гектар суармалы жерлердің 27,1 мың гектары жер асты грунт суының жақын орналасуы себепті. Бұл жағдайдағы жерлер негізінен ескі, инженерлік дайындықтан өтпеген суармалы жерлер.

Қанағаттанарлық дәрежедегі 60,93 мың гектар суармалы жерлердің жер асты сулары әлсіз тұзданған (1-3 г/л) және терең орналаспағандықтан, агромелиоративтік шаралар негізінен деңгейлерінің көтеріліп кетпеуіне, күрделі тегістеу және суару жүйелерін қайта жөндеуге бағытталуы қажет.

Мелиоративтік жағдайы жақсы дәрежедегі 127,24 мың гектар суармалы жерлер топырағы тұзданбаған, жер асты сулары әлсіз тұзданған және төмен орналасқан. Мұндай жерлерде топырақтың құнарын арттыруға бағытталған агромелиоративтік шаралар жасалуы тиіс. Қанағаттанғысыз, мелиоративтік жағдайы нашар суармалы жерлерді жақсарту маңызды мәселе болып табылады. 

Мелиорация саласындағы ғылыми негізделген ұсыныстар мен әзірлемелердің негізінде мелиоративтік жағдайы қанағаттанғысыз суармалы жерлерді жақсарту, сондай-ақ олардың құнарлылығын сақтау және арттыру мақсатында биыл келесі мелиоративтік шараларды орындау ұсынылды:

    - жер асты суларының деңгейі шектен тыс жоғары (0-2 метр) болған 32,8 мың гектар суармалы жерлерде фильтрациялық ысыраптарды азайту және аумақты құрғатуды жақсарту мақсатында суару және коллекторлы-дренаждық жүйелерді қалпына келтіру;

    - орташа және күшті дәрежеде тұзданған 17,1 мың гектар суармалы жерлерде 8-12 мың м3/га мөлшерінде (топырақтың механикалық құрамына байланысты) профилактикалық және ылғалдандыратын сор шаю жұмыстарын (тік дренажды ұңғымалар іске қосылуымен) жүргізу қажет;

    - су жетіспейтін барлық жерлерде және жалпы су ресурстарының тапшылығы үнемі өсіп келе жатқанын ескеріп, ауыл шаруашылығы дақылдарын суарудың су үнемдейтін әдістері мен технологияларын енгізу, сондай-ақ коллекторлық-дренаждық суларын ішінара қайта пайдалану;

    - ұйымдастырушылық-шаруашылық себептермен пайдаланылмай жатқан суармалы жерлерді, нақты себептерін анықтап, мемлекеттік қолдау арқылы пайдалануға енгізу қажет.

Осы талдау бойынша биыл, 2024 жылы су шаруашылығы мекемесі облыс әкімдігінің ауыл шаруашылығы басқармасымен бірге осы ұсыныстарды бірге жүзеге асырып, егіс алқаптарынан мол өнім алынуына қол жеткізді.