Психикалық бұзылулар тек шизофрения және басқа психоздар деп ойлау қате. Психикалық бұзылулардың ең үлкені – невротикалық және мазасыздық ауытқулар, мінез патологиясы, аффективті және психосоматикалық бұзылулар. 

Соңғы уақытта невроздар мен депрессиялық бұзылулар саны артып келеді. Әрқайсымыз жағымсыз стресс пен қайғы-қасірет кезеңдерін бастан өткіземіз, бірақ психикалық бұзылудың белгілері әлдеқайда ұзақ және көбінесе күнделікті оқиғаларға реакциямен байланысты емес. Бұл белгілер адамның қалыпты жұмысына кедергі жасау үшін жеткілікті күшке ие болған кезде, оларды психикалық немесе психологиялық ауру ретінде қарастыруға болады. Мысалы, клиникалық депрессиямен ауыратын адам үнемі қатты мұңды, көңіл-күйдің болмауын, сағынышты мүлдем негізсіз сезінеді. Мұндай белгілер әдетте бірнеше апта немесе ай ішінде дамиды, кейде бұл тезірек пайда болуы мүмкін. Психикалық денсаулық мәселелері сарапшыларға пациенттерге дұрыс күтім мен емдеуді тағайындауға көмектесу үшін анықталады және жіктеледі. 

Невротикалық бұзылулар – депрессия, мазасыздық немесе обсессивті-компульсивті бұзылыс (обсессивті ойларды, естеліктерді, қозғалыстар мен әрекеттерді дамыту, сондай-ақ әртүрлі патологиялық қорқыныш) сияқты «қалыпты» эмоционалды тәжірибенің экстремалды түрлері. Шамамен әрбір оныншы адам белгілі бір уақытта немесе басқа уақытта осындай бұзылуларға тап болады. Психотикалық белгілер әлдеқайда аз 100-ден бір адамда кездеседі. Олар ой мен пайымға әсер ете отырып шындықты қабылдауды бұрмалайды. Бақытымызға орай, невротикалық бұзылулары бар адамдардың көпшілігі дұрыс амал жасау арқылы қалпына келеді немесе диагноз ерте қойылған жағдайда проблемамен өмір сүруді үйренеді.

Невроздың дамуын қалай болдырмауға және психикалық денсаулықты қалай сақтауға болады? Стресспен қалай күресуге болады?

Стресс тудыратын көптеген сыртқы факторларға әсер ету қиын, ал әркім өз ағзасына қалауы болса көмектесе алады. Өйткені, ағза біз стресстің әсерінде тұрмыз ба, жоқ па, жұмыс істеу керек – ол демалмайды және демалыс ала алмайды. Стресстің алдын алу – олармен күресудің ең жақсы құралы. Біз күйзелістерден толықтай арыла алмағанымызбен, олармен дұрыс күресуді үйренуге болады. 

Зерттеулер көрсеткендей, ағзадағы стресске төзімділікті дамыту үшін ең тиімдісі – тыныс алу жаттығуларымен байланысты жаттығулар – жүгіру, серуендеу. Физикалық демалуды үйреніңіз. Уақыт өте келе сіз өзіңізді психологиялық тұрғыдан демалғаныңызды байқайсыз. Демалуға уақыт табыңыз. Бұл спорттық ойындар, балалармен бірге болу және саябақта серуендеу болуы мүмкін. Ең бастысы, сіз кем дегенде күнделікті шаруадан алшақтап, демаласыз. Стресспен күресуге және кофе, алкоголь, темекі құрамындағы стимуляторларды тұтынуды азайтуға көмектеседі. Себебі, ағза кез-келген ынталандырушыға сілкініс сияқты жауап береді. Егер сізде жаман әдеттер болса, олармен күресуді бастаңыз. Тамақтануыңызды бақылаңыз. Бір уақытта тамақтануға тырысыңыз. Дұрыс тамақтану физикалық тұрғыдан жақсы сезінуге көмектеседі. Егер сізді үнемі күйзеліс мазалайтын болса, ұйқысыздық, мазасыздық сезімі мазаласа, психолог, психиатр немесе психотерапевт көмегіне жүгінуден тартынбаңыз. Тұйықталмаңыз: егер мәселе талқыланса, ол сізді үнемі мазаламайды. Жағымсыз ойлардан аулақ болуды үйреніңіз. Сонымен қатар, уақытты басқаруды үйрену керек. Әрбір адамда көп жұмыс жасайтын кездер болады, ал шамадан тыс жүктеме сөзсіз орын алады. Жұмыс және жеке уақытты дұрыс жоспарлау қажетсіз эмоционалды және физикалық жүктемелерден аулақ болуға көмектеседі. Өзіңізді стресстен қорғаудың және оның салдарын жеңудің басқа тәсілдері бар. Мысалы, әрқашан нақты және айқын мақсаттар қою керек. Жаһандық проблемалар туралы алаңдатудың қажеті жоқ, оларды шешу мүмкін емес. Массаж, акупунктура, визуализация, гимнастика және медитация, тыныс алу жаттығулары және су процедуралары да көмектеседі. Өмірде жағымсыз сәттер болған кезде, ешкімді, әсіресе өзіңізді кінәламаңыз. Неліктен бұл сізге қатысты болды деп ойлаңыз, осы жағдайдың арқасында не білуге болады? Егер жағымсыз әрекетке жол берілмесе, стресс азаяды. Айтпақшы, күлкі – ең жақсы дәрі деген тұжырым өте дұрыс. Әрине, сіз ренжіген кезде күлгіңіз келмейді, бірақ талпынып көру керек. Көңілді музыканы қосып немесе күлкілі фильм көріңіз.

Ұмытпаңыз, дені саудың жаны сау!

Әмірхан СӘЛІМБЕКОВ,

Түркістан облыстық психикалық денсаулық орталығының басшысы