Қазақ тілі: Сөз құрамы және оның түрлері

Oinet.kz 14-09-2020 3505

Сөз құрамына қарай екіге бөлінеді:

1) дара сөз;

2) күрделі сөз.

Дара сөз негізгі және туынды тұлғадағы бір ғана сөзден тұрады. Мысалы: киім, киімшең, еңбек, еңбекқор, қызмет, қызметкер, адам, адамшылық, т.б.

Күрделі сөз екі немесе одан да көп түбірден құралады. Мысалы, ата-ана, алқаракөк, жиырма жеті, Ақшатау, түрегел, күздігүні, т.б.

 

Күрделі сөздер жасалу жолына қарай төрт түрлі болады: біріккен сөздер, қос сөздер, қысқарған сөздер, тіркесті сөздер.

 

Біріккен сөздер екі не одан да көп түбірден бірігіп, тұтас бір ұғымды білдіреді. Мысалы: көкжиек, ешқашан, қонақжай, Жетіқарақшы, сексен, Екібастұз, қыстыгүні, т.б.

 

Біріккен сөз екі түрлі болады:

1) кіріккен сөздер;

2) біріккен сөздер.

Кіріккен сөз – сыңарлары дыбыстық өзгеріске түсіп, біртұтас лексикалық мағына беретін сөздер. Мысалы, қол+қап = қолғап, ендігіден+әрі = ендігәрі, сегіз+он = сексен, бұл+жыл = биыл, алып+бар = апар, тұрып+кел = түрегел, ащы+тас = ашудас, жаздың+күні = жаздыгүні, Орнын+басар = Орынбасар, Өмірі+ұзақ = Өмірзақ, солай+етіп = сөйтіп, т.б.

 

Түбір тұлғасы дыбыстық өзгеріске ұшыраған біріккен сөздер дәстүр бойынша бірге жазылады: күздігүніқолғанат, бүгін, қонақасы, т.б.

 

Біріккен сөз – сыңарлары дыбыстық құрамын сақтай отырып, бір мағынаға ие болатын сөздер. Мысалы: аққұтан, Темірқазық, киікоты, ханталапай, т.б. Біріккен сөздер әрқашан бірге жазылады: кәсіпорын, ақкөгершін, бұзаубас, т.б.

 

Біріккен сөздер
Аң, құс, жәндік, өсімдік атауларыГеографиялық атаулар (жер, су, планета аттары)Кісі аттарыАнатомиялық атауларӘн, күй, өлең атауларыОйын атауларыТұрмыс атауларыБелгісіздік, болымсыздық атауы

Жолбарыс

Көкторғай

Көлбақа

Аққу

Көкемарал

 

Талдықорған

Есекқырған

Ұлытау

Ыстықкөл

Ақбастау

 

Ақбөпе

Иманәлі

Нұрбек

Ақгүл

Айдос

 

Ашішек

Бел омыртқа

Көкбауыр

 

 

 

Саржайлау

Балқадиша

 

 

 

 

Орынтаппақ

Ханталапай

 

 

 

 

Көшбасшы

Еңбекақы

Отбасы

 

 

 

Ешбір

Әркім

Кейбір

Әлдекім


Қазақ тілі: Сөз туындысы. Түбір мен қосымша
Қазақ тілі: Қос сөздер және оның түрлері
Сәйкес тақырыптар
Көтерілу