Мақала қазіргі замандағы білім беру жүйесіндегі заманауи техно­ логиялардың бірі – подкаст туралы. Автор бұл технологияның шетел тілін оқытудағы қолданылу алгоритмін көрсете отырып, қазақ тілін оқытуда да пайдалануға болатынын және пайдаланылып жүргеніне тоқталады. Танымал сервер YouTube­ке кіріп подкаст құру, оны тал­ дау, түсініктеме жасау және т.б. әрекеттер сөйлеу тілінің айтылым мен тыңдалым шеберлігін жетілдіруге мүмкіндік беретіндігі сөз еті­ леді. Кәсіби бағдарлы қазақ тілін оқытуда сөйлеу әрекетінің түрлерін подкаст қызметі арқылы жетілдіру – оқытудың жаңа парадигмасын іздестірудің жолы деген тұжырым жасайды.

Шетел тілін оқытуда 3 кезең, 11 қадамнан тұратын подкастың сөйлеу әрекетін жетілдірудегі рөліне тоқталып, кәсіби бағдарлы қа­ зақ тілін оқытуда қолдануға әбден лайық екендігі, аудиториялық сабақтағы уақытты үнемдеуге, студенттердің қызығушылығын арт­ тыруға, тілді меңгертудің жеке траекториясы бойынша өзіндік жұ­ мыстарды жасау шеберлігі мен дағдысын жетілдіруге, сөйтіп әдісте­ мелік әлеуетті кеңейтуге мүмкіндігі мол екені баяндалады.

Қазіргі заманғы білім беру жүйесінде ғалымдар кез келген адамға қолжетімді, межеленген нәтижеге жеткізетін білім берудің жаңа парадигмасын іздестіруде. Жаңа парадигма – бұл ЮНЕСКО жариялаған жетекші қағидаларды негізге алатын «Білім беру бүкіл ғұмыр бойы» – «Life Long Learning (LLL)» және «Білім беру барлығы үшін» стратегиясы. Қазіргі заманның талаптарына жауап беретін білім берудің мақсаттары ЮНЕСКО-да «Білім беру барлығы үшін» қозғалысының «Төрт бағаны» ретінде сипатталған: «өмір сүруді үйрену; тани білуді үйрену; істей білуді үйрену; қатар өмір сүруді үйрену»[1, 248]. Аталған қағидалар әлемдегі ең озық идеялар мен білім беру ді қабылдауға және жүзеге асыруға қабілетті әлем азаматтарын тәрбиелеу.

Осындай маңызды да, жауапты талапты орындау үшін білім алушы да (біздің жағдайымызда студент), білім беруші де (оқытушы) соған лайық оқыту парадигмасын таңдауы қажет. Ол оқытушыға да, білім алушыларға да көптеген міндеттер жүктейді. Мысалы, оқу материалдарының жаңа түрлерін дайындау, олардың оқу үдерісінде қолдану тәсілдері мен қызметтерін жетілдіру, ақпараттық технологияны тиімді қолдана білу, үнемі ізденісте болу, техниканың жаңа мүмкіндіктерінен хабардар болу және т.с.с. күрделі мәселелерді шешуге тура келеді [2; 3]. Қазіргі таңда қоғамның даму тенденциясының басым бағыттарының бірі – ақпараттандыру болып табылады. Интернет-технологиялардың жылдам дамуы мен таралуы білім беру жүйесінде жаңа парадигмаларды жүзеге асыратын мүмкіндіктердің көзі ретінде қарастырылады. Жаңа буынның электронды білім беру технологияларын құру және пайдалану білім беру жүйесін жаңғыртудың ең тиімді тәсілі болып табылады[4-5-6]. Шетел тілін оқыту практикасындағы мобильдік технологиялардың қазақ тілінде де қолданылатынын және оның ішінде электронды пошта, блог-технология, викитехнологияның дидактикалық ерекшеліктеріне, сөйлеу тілін жетілдірудегі орнына мақаламызда тоқталғанбыз [7]. Енді біз Интернет-технологияның заманауи түрі – подкастың кәсіби бағдарлы қазақ тілін меңгертудегі маңызына тоқталмақпыз.

Подкаст (podcast) – кез келген адам жасаған аудио немесе бейне жазбаларды Веб 2.0 қызметінде көруге немесе тыңдауға болатын әлемдік желі. Оның теледидар мен радиодан айырмашылығы – тікелей эфирден емес, қолайлы уақытта аудиофайлдардан тыңдауға немесе бейнехабарламалардан көруге болады. Тұтынушы подкаст қызметіне кіріп, таңдағанын көріп, оны өзінің жеке компьютеріне көшіріп алуына болады. Оның ұзақтығы бірнеше минуттан бірнеше сағатқа дейін созылуы мүмкін. Интернетте тілді түрлі деңгейде меңгерген аутентикалық подкастар да, оқу мақсатына арналғандары да болуы мүмкін.

Ғылыми еңбектерде, соның ішінде шетел тілдерін оқытуда да, бұл тақырыптағы материалдар аса көп емес, қазақ тілін меңгертуге арналған материалдарды кездестіре алмадық. П.В. Сысоев пен М.Н. Евстигнеевтің [8], А.Г. Соломатинаның зерттеулерінде [9] сөйлеу әрекетінің түрлерін жетілдірудегі маңызы және К.В. Капранчикованың мақаласында подкаст қызметінің шетел тілін оқытудағы әлеуметтік-мәдени қызметі туралы жалпы шолу жасалады [10].

Подкаст серверінің танымал түрі – YouTube болып табылады. YouTube қызметіне тіркелген әрбір қолданушы өзінің видеоподкастын салуына, басқалардікін көруіне, сондай-ақ микроблогтағы подкастқа талдау жасауға, түсініктеме беруіне болады. Подкаст әлеуметтік қызметі жазбаларды тыңдау, қарауға мүмкіндік беретіндіктен, сөйлеу әрекетінің тыңдалым мен айтылым шеберлігін дамытуға септігін тигізеді.

Кәсіби бағдарлы қазақ тілін оқытуда сөйлеу әрекетінің түрлерін подкаст қызметі арқылы жетілдіру оқытудың жаңа парадигмасын іздестірудің жолы болып табылады. Мысалы, студенттің сөйлеу әрекетін жетілдіру мен дамыту үшін Интернеттегі мамандығына сай материалдарды оқу материалына сай тақырыптарға бөліп беруге болады.

• Кәсіби сала. Кәсіби сала бойынша мамандық, лауазым. Белгілі сала мамандарының өмірбаяны, қызметтік жолы.

• Кәсіби сала мамандарын дайындайтын білім ордалары.

• Кәсіби сала субъектілері. Мекеме. Кәсіпорын. Серіктестік.

• Кәсіби сала қызметін мемлекеттік реттеу. Кәсіби сала қызметін реттейтін негізгі заң және нормативті заң актілері.

• Кәсіби сала қызметі бойынша шетелдік ресми және ресми емес ұйымдар әріптестік қарым-қатынас.

• Кәсіби сала қызметінде қолданылатын құрал-жабдықтар. Сипаттамасы. Жасалу тарихы.

• Кәсіби сала бойынша өндірілетін өнім түрлері. Өнім сапасы. Экспорт. Импорт.

• Кәсіби сала қызметі бойынша отандық (шетелдік) интернет сайттар.

Кәсіби сала және тіл экологиясы және т.б. [11]

Тапсырманы арнайы репортаж, дәріс, хабарландыру, нұсқаулық, фильм, театрланған көрініс, телебағдарлама, әңгімелесу, сұқбат, және т.б. түрінде беруге болады.

Оқыту үдерісінде студенттер тілдік танымды (алған ақпараттың жалпы мағынасын түсінуден талдауға дейін) оқу материалына және тілдік деңгейге сәйкес жүзеге асыра білуі керек. Ол үшін аутентикалық мәтін таңдалуы керек.

Аутентикалық материалдар туралы әдіскерлердің көзқарастары әр түрлі. Аутентикалық тапсырмалар деп ғалымдар Бахман мен А. Палмер [12] қатысым жағдайындағы тапсырмалардың шынайы өмірмен сәйкестігін айтады. Ал Марч [13] студенттердің тапсырма орындау барысындағы жеке қызығушылығын тудыратын тапсырмалар, К.С. Кричевская түпнұсқа әдебиеттерді, фольклорлық, бейнелеу, музыкалық шығармаларды, түрлі-түсті заттардың шынайы бейнесін (киім, жиһаз, ыдыс-аяқ, т.б.) жатқызады[13]. Ал Г.И. Воронин ана тілінде сөйлейтіндердің қатысымдық практикасы ретінде түсінеді. Аутентикалық мәтіндер деп күнделікті тұрмысқа қажетті (көрсеткіштер, жол белгілері, маңдайшалар және т.б.) жарнамалық қасиетке ие мәтіндер және ақпараттық мәтіндерді (мақала, сұқбат, сауалнама, репортаж және т.б.) атайды. Бірақ ғалымдар анықтама беруде әр түрлі көзқараста болғанымен, түпнұсқалық дереккөздерден алынған қолжетімді, студенттердің танымдық ерекшелігіне сай, коммуникативтік мазмұндағы, лингвистикалық, когнитивтік әлеуеті жоғары, мамандыққа не меңгертуге бағытталған мәтіндерді аутентикалық материалдарға жатқызады.

Шетел тілін оқыту тәжірибесінде подкаст технологиясы арқылы айтылым мен тыңдалым шеберлігін дамыту алгоритмі 3 кезеңнен, 11 қадамнан тұрады екен.

Кестеде берілген студенттер мен оқытушының алгоритм әрекеттері үлкен көлемдегі оқу қызметін студенттердің өздігімен жүзеге асыратынын байқатады. Бұл әдістеме аудиториялық сабақтың сағатын үнемдейді, сабақтың қызықты өтуі үшін студенттердің қызығушылығын арттырады, тілді меңгертудің жеке траекториясы бойынша өзіндік жұмыстарды жасау шеберлігі мен дағдысын жетілдіреді, сөйтіп әдістемелік әлеуетті кеңейтеді.

1-кесте – Подкаст арқылы студенттердің сөйлеу әрекеті – айтылым мен тыңдалым шеберлігін дамыту алгоритмі

Осындай желілік талқылауды өткізген кезде студенттер қате жіберем, балымды жоғалтып алам деп қорықпаулары керек. Бетпе-бет отырғанда жеткізе алмаған пікірлерін, ойларын жеке траекторияда отырып шебер жеткізе білетіндері де табылады. Бір-бірімен әлеуметтік желіде қарым-қатынас жасау арқылы олар ашылады, сөйлеу тілдері жетіледі, мамандыққа бағытталған лексикалық минимумды орынды қолдана алу мүмкіндігі артады. Ең бастысы, студенттер аудиториядан тыс уақытта аутентикалық жағ-

даяттар (блокта, форумда Интернет қолданушылармен қарым-қатынас) бойынша қатысымға шығады, өз кәсібіне байланысты мамандардың пікірін тыңдайды, пікір алмасады, ортақ мәселеге қатысты ойландырып жүрген сұрақтарына жауап алады, ой түйеді. Осындай жобаларды, тапсырмаларды кәсіби бағдарлы қазақ тілінде үздіксіз орындау арқасында тұрақты клише, құрылымдар, терминологиялық сөздіктер, мамандыққа сай сөз этикасының нормалары және т.б. қалыптасады.

Әдебиеттер

1. Образование для мирового сообщества // Образование: сокрытое сокровище. – Париж: ЮНЕСКО, 1997. – С. 111, 248.

2. Иманқұлова С.М. Білім беру жүйесіндегі тілді меңгерту әдістерін саралау. «Қазақ тіл білімі: лингвистикалық парадигмалар және лингводидактика» атты республикалық ғылыми-әдістемелік конференция материалдары. – Алматы, 2014. – Б. 213-218.

3. Иманқұлова С.М., Түсіпқалиева Р.Қ. Жаңа буын электронды білім беру ресурстары арқылы тілді меңгертуді жетілдіру мәселесі. «Современные инфокоммуникационные и дистанционные технологии в образовательном пространстве школы и вуза» атты халықаралық ғылыми-практикалық конференция. – Чехия-Прага. – 27–28 наурыз 2014. – Б. 93-97.

4. Иманқұлова С.М. Интернет-ресурстар арқылы тілді меңгеру мүмкіндіктері. «Заманауи үздіксіз кәсіби білім бе ру жүйесіндегі түлектің құзыреттік үлгісі» атты XLIII ғылыми-әдістемелік конференция материалдары, 5-кітап. – Алматы,17-18 қаңтар 2013 ж. –Б. 28-30.

5. Иманқұлова С.М., Қарабаева Х.Ә. Қазақ тілінің виртуалды мектебі – «Мәңгілік ел» идеясын іске асыру тетігі. Барманқұлов оқулары аясында «Сандық-ақпараттық дәуірдегі бұқаралық коммуникация құралдарының жаңа мүмкіндіктері мен проблемалары» атты халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция. – Алматы, 28 ақпан 2014. – Б. 27-31.

6. Иманқұлова С.М. Тілді меңгертуді жетілдіру жолдары // әл-Фараби атындағы ҚазҰУ Хабаршысы. – 2014. – №4-5 (150-151). – Б. 174-177.

7. Иманқұлова С.М. Мобильді технологиялар арқылы сөйлеу әрекетін жетілдіру. «Қазақ тілі коммуникативтік мәдени жүйеде: тәжірибесі және проблемалары» атты халықаралық ғылыми-әдістемелік конференция материалдары. – Алматы, 28 сәуір 2015.

8. Сысоев П.В., Евстигнеев М.Н. Методика обучения иностранному языку с использованием новых информационнокоммуникационных Интернет-технологий. – М.: Глосса-пресс; Ростов н/Д: Феникс, 2010.

9. Соломатина А.Г. Развитие умений говорения и аудирования посредством учебных подкастов // Иностранные языки в школе. – 2012. – № 9. – С. 71–74.

10. Капранчикова К.В. Мобильные технологии в обучении иностранному языку студентов нелингвистических направлений подготовки // Язык и культура. – 2008. – №1 (25). – С. 85–94.

11. Қарабаева Х.Ә. Кәсіби бағдарлы қазақ тілі. Гуманитарлық және жаратылыстану бағытындағы мамандықтарға арналған оқу бағдарламасы. – Алматы: Қазақ университеті, 2013.

12. Сысоев П.В. Подкасты в обучении иностранному языку // Язык и культура. – 2014. №2 (26). – С. 189–201.

13. Шульгина Е.М. Аутентичность как одно из методических условий формирования иноязычной коммуникативной компетенции студентов посредством технологии веб-квест // Язык и культура. – 2013. – №2 (26). – С. 189–201.