Шымкент қаласында дәстүрлі терме өнерін дәріптеуге арналған ерекше мәдени шара «Сөз маржаны – термеде» республикалық байқауы өтті. Бұл байқау халқымыздың рухани мәдениетін жаңғыртып, салт-дәстүрін ұрпаққа жеткізудің бірегей алаңы болды. 

Шымкент қаласы әкімдігінің қолдауымен, Әдет-ғұрып және салт-дәстүр орталығының ұйымдастыруымен өткен шараның басты мақсаты – жыр-толғау дәстүрін дәріптеу, ұлттық мәдениетімізді жастарға жеткізу және терме өнерінің тамырын, мәнін көрсету. Қазақ халқының салт-дәстүрі әрбір өнер туындысында, әрбір сөз маржанында көрініс табатыны белгілі. Терме – халықтың ойлау жүйесін, дүниетанымын, әлеуметтік құндылықтарын айна-қатесіз бейнелейтін өнер түрі. Байқау барысында әрбір қатысушы өз өнерімен тек жеке дарындылығын көрсетіп қана қойған жоқ, сонымен қатар ұлттық дәстүрдің рухын, ата-баба аманатын, салт-дәстүрге деген құрметті сезіндіруге тырысты.

Республикалық байқауға еліміздің әр өңірінен қатысушылар келді. Түркістан, Жетісу, Қызылорда, Жамбыл, Ақмола, Қарағанды, Ақтөбе облыстарынан және Астана мен Шымкент қалаларынан келген жас өнерпаздар сахнада өз өнерін ортаға салды. Олар терме өнерінің әр қырын көрсетті: халықтық толғаулар, заманауи тақырыптағы жырлары, салт-дәстүрге арналған шығармалары арқылы көрермендерді тәнті етті. Шымкенттің мәдени өміріне елеулі серпін беретін байқау ұлттық құндылықтарды жаңғыртуға арналған рухани алаң болды. Астанадан келген жас термеші де, Жамбыл облысының өрендері де сахнада қазақ салт-дәстүрінің тамырын сездірді. Бұл көріністер арқылы әрбір көрермен қазақ халқының мәдениетінде сөздің, дәстүрдің, өнердің қаншалықты маңызды екенін түсінді.

Байқаудың қазылық кеңесі де үлкен мәнге ие болды. Қазылар арасында ҚР Мәдениет үздігі, республикалық конкурстардың лауреаты, дәстүрлі әнші-термеші Жақып Сынабайұлы Спатаев, ҚР Еңбек сіңірген қайраткері, К.Байсейітова атындағы Қазақ ұлттық өнер университетінің «Дәстүрлі ән» кафедрасының ұстазы Ерболат Заманбекұлы Шалдыбеков, сондай-ақ Қазақстан Республикасының Мәдениет қайраткері, айтыскер-ақын, сазгер Әбдіхалық Әбдірайымұлы болды. Қазылар әрбір қатысушының өнерін олардың шығармашылығына салт-дәстүр мен рухани құндылықтарды қалай енгізгенін бағалады. Байқаудың ерекшелігі өнердің көркемдік мәнімен қатар ұлттық тәрбиеге де мән берілуі.

Байқау қорытындысы да ерекше әсер қалдырды. Бас жүлдені Ақмола облысынан келген Есімхан Жасұлан жеңіп алды. Бұл жеңіс оның терме өнерінде ғана емес, салт-дәстүрді сезіну мен жеткізу қабілетінің де жоғары деңгейде екенін көрсетті. І орын Шымкент қаласының өкілі Ұлан Садвақасқа бұйырды. Жетісу облысынан келген Есхат Нурали ІІ орынға ие болса, Ақтөбе облысының өрені Ердәулет Келдебек ІІІ орынға лайық деп танылды. Сондай-ақ арнайы номинациялар бойынша марапаттар берілді: «Сарқылмас дарын» номинациясы Бекарыс Көштаевқа, «Өнерлі өрен» номинациясы Нурмухаммед Байсугуровқа, «Дәстүр дәріптеуші» номинациясы Марат Сүгірбайға, «Өнегелі ғибратшы» номинациясы Ернар Орынбасарға табыс етілді. Арнайы жүлделер Айнұр Қонысбаева, Алия Пайзова, Дидар Басықараев және Алимбеков Ералыға берілді. Бұл марапаттар тек өнер үшін емес, ұлттық мәдениеттің сақталуы мен ұрпаққа жеткізілуіне қосқан үлестері үшін берілгені маңызды.

Терме өнері қазақ халқының сөз өнерінің шыңы. Ондағы әрбір сөз, әрбір ой, әрбір қимыл ата-баба дәстүрін, халқымыздың өмір салтын, дүниетанымын айқын көрсетеді. Терме арқылы халық өзінің тарихын, салт-дәстүрін жас буынға жеткізеді, тәрбиелік сабақ береді. Байқау қатысушылары тек өз қабілеттерін көрсете қоймай, сонымен қатар халықтық дәстүрдің мәнін түсінгенін дәлелдеді. Мысалы, кейбір қатысушылар дәстүрлі көріністерді сахналап, тұсаукесер, бесікке бөлеу, қонақ күту сияқты рәсімдерді жырға қосып, олардың рухани мәнін көрсеткені көрермендерге ерекше әсер қалдырды. 

Мәдени шараның басты ерекшелігі – ұлттық мәдениет пен салт-дәстүрді жаңғыртуға арналған. Байқауға қатысушылардың шығармалары қазіргі заман тақырыптарын қамтыса да, олардың түпкі тамыры салт-дәстүрмен үндеседі. Бұл қазіргі жастардың да ұлттық құндылықтарды бойына сіңіріп, оны өз өмірімен үйлестіре алатынын көрсетеді. Қазылар алқасы да осыны ерекше бағалады: өнерпаздар тек әсем сөз айтуымен шектелмей, оның артында жатқан рухани мәнді жеткізді. Мұндай тәжірибе жас ұрпақ үшін үлгі, болашақ мәдениет қайраткерлеріне жол ашатын сабақ болды.

«Сөз маржаны – термеде» байқауының тағы бір маңызды тұсы – жастар арасындағы мәдени байланыс. Еліміздің әр өңірінен келген қатысушылар бір-бірінің дәстүріне, өнеріне қызығып, тәжірибе алмасты. Түркістан мен Жетісу, Қызылорда мен Ақмола, Қарағанды мен Ақтөбе облыстарының өнерпаздары арасындағы рухани байланыс қазақ халқының ұлттық мәдениетінің біртұтас екенін көрсететін маңызды сәт болды. Сонымен қатар, байқау жасөспірімдерге өз өнерін сынап көруге, сахнада өзін көрсетуге мүмкіндік берді. Бұл тәжірибе олардың болашақта шығармашылық бағытта дамуына, ұлттық мәдениетті дәріптеуге жол ашады.

Байқауға қатысушылардың әрқайсысы ұлттық рухты жеткізуге үлес қосты. Мысалы, «Дәстүр дәріптеуші» номинациясы Марат Сүгірбайға берілгені салт-дәстүрді сахнада ғана емес, өмірде де дәріптейтінін білдіреді.

Жеңімпаздар мен қатысушылардың еңбегі халқымыздың рухани дәстүрін дәріптеудің айқын мысалы. Бас жүлде алған Есімхан Жасұланның өнері, І орын алған Ұлан Садвақастың шеберлігі, номинациялар бойынша марапатталған өнерпаздардың әрқайсысы ұлттық мәдениетке деген сүйіспеншіліктің көрінісі. Байқау көрермендер мен қатысушыларға салт-дәстүрдің маңызын сездірді, жастардың бойында ұлттық рухты қалыптастыруға ықпал етті.

Аида ӨТЕП