Шымкент қалалық жасөспірімдер кітапханасының кітапханашысы Мадина Абдрашова үшін кітапхана тек кітап сақталатын орын емес, жасөспірімдердің өзін, әлемді және өз тамырын танитын кеңістік.

Ол күн сайын жүздеген жаспен жүздесіп, олардың сұрағына жауап беріп, қызығушылығын бағыттап отырады. Осы жұмыстың ішінде Мадина ерекше мән беретін бір тақырып бар ол ұлттық салт-дәстүр. Жас буынның рухани өзегін бекіту, мәдени болмысын тануға жетелеу, адамдық қасиеттерді бойына сіңіруге ықпал ету үшін дәстүрді түсіну аса маңызды деп есептейді. Оның айтуынша, дәстүр тек жоралғы емес, ол тәрбиенің ең табиғи, өмірдің өзінен туған мектебі.

Мадинаның тәжірибесіне қарағанда, жасөспірімдер салт-дәстүр туралы бұрынғыдай тек мектеп оқулығынан оқып қана қоймайды, олар шынайы өмірдегі мағынасына үңілгісі келеді. Кітапханашы олардың осы қызығушылығын сезіп, арнайы әдебиеттерді, этнографиялық еңбектерді, халық ауыз әдебиеті жинақтарын, заманауи көзқараспен жазылған мақалаларды көптеп ұсынады. Бірақ ол үшін ең маңыздысы дәстүрді құрғақ ақпарат ретінде емес, жасөспірімдердің өмірімен байланыстыра жеткізу. «Егер дәстүрді тек жатталатын ереже ретінде көрсетсек, ол балаларға қызық болмайды. Ал оның артында жатқан адамдық мәнді ашсақ, олар оны өз өміріне жақын қабылдайды», – дейді Мадина Абдрашова.

Мысалы, кітапханаға келген жасөспірімдерден «тұсаукесер деген не?» деп сұраса, көпшілігі бұл рәсімді жалпылама ғана біледі, бірақ мағынасын түсіне бермейді. Мадина олардың қызығушылығын оятып, бұл жоралғының тереңіне үңілдіреді. Тұсаукесер – баланың алғашқы қадамына тілек айту, жарқын жол тілеу, адалдыққа жетелейтін символдық әрекет. Ол жастарға әр дәстүрдің артында осындай адамдық ниет, тілектестік, бірлік жатқанын түсіндіреді. Салт-дәстүрдің тәрбиелік қуаты да осы жерде көрінеді: ұрпаққа жақсылық тілеу, бір-біріне сүйену, адамды биікке көтеру.

Кітапханашының айтуынша, жастар дәстүр туралы тікелей дәріс тыңдағаннан гөрі, әдеби шығармалар арқылы қабылдағанда әлдеқайда терең ұғынады. Сол себепті ол Абай, Мұхтар Әуезов, Әбіш Кекілбаев, Бердібек Соқпақбаев секілді авторлардың туындыларынан дәстүрге қатысты үзінділерді жиі ұсынады. Әдебиет арқылы мәдениетті түсіндіру ең әсерлі тәсілдердің бірі. Өйткені көркем сөз жасөспірімнің сезіміне әсер етеді, оның санасында образ арқылы ой қалыптастырады. «Кейде бір романның ішіндегі дәстүр туралы бір ғана көрініс жасқа жүз бет лекциядан артық әсер етеді», – дейді кітапханашы.

Мадина Абдрашова салт-дәстүрді насихаттауда заманауи форматтарды да белсенді қолданады. Жас буынның көбіне смартфон арқылы ақпарат тұтынатынын ескеріп, кітапхананың әлеуметтік желілеріне дәстүр туралы шағын видеосабақтар, түсіндірмелер, қызықты деректер жинақтап салып тұрады. Сонымен бірге кітап оқуға қызықтыру үшін дәстүрге қатысты челлендждер, пікірталас-сағаттар, шағын сахналық қойылымдар ұйымдастырады. Мұндай тәсілдер жастарға дәстүрді ескі немесе қатты ресми дүние емес, өміршең рухани мәдениет ретінде танытуға көмектеседі.

Жасөспірімдермен жұмыс істей жүріп, Мадина бір нәрсені түсінгенін айтады. Дәстүр олардың өз-өзіне деген сенімін арттыратын күш. Қазіргі заманда ақпарат көп, алайда бағдар беру қиын. Жастар көп жағдайда кімге еліктеу керегін, құндылықтарды қалай сүзу керегін білмей жатады. Дәстүр осы жерде тірек рөлін атқарады. Ол адамға мінез қалыптастырудың, үлкенге құрмет көрсетудің, жақынға жанашыр болудың, ар-намысқа адал болудың табиғи жолын үйретеді. Сондықтан Мадина салт-дәстүрді ұрпаққа ерінбей жеткізу әр ересектің борышы деп санайды.

Ол кітапханаға келетін әр балаға дәстүрді ерікпен қабылдау керек екенін түсіндіреді. Яғни жастарға «міндет» деп емес, «құндылық» деп ұғындыру қажет. Оның айтуынша, егер жасөспірім дәстүрдің түпкі мағынасын түсінсе, ол оны өз өмірімен үйлестіре алады. Мысалы, сәлем салу бүгінде бұрынғыдай міндет болмауы мүмкін, бірақ оның мәні үлкенді сыйлау өзгермейді. Қонақ күту әдебі де ауысып жатқанымен, мейірімділік пен жомарттық сияқты қасиеттер мәңгі қалады. Мадина жастарға дәстүрдің дәл осы рухын түсіндіруді маңызды санайды.

Кітапханашының тәжірибесі көрсеткендей, жасөспірімдер дәстүрді қабылдауға дайын, тек оларға дұрыс түсіндіру қажет. Заманауи ақпараттың ішінде адасып кетпеу үшін олар сенімді, білімді бағыттаушыға мұқтаж. Кітапханашының рөлі де дәл сол бағыттаушы болу. Мадина Абдрашова кітапхана жұмысын «рухани тәрбие беру алаңы» деп атайды. Оның айтуынша, бүгінгі балаға тек кітап беру жеткіліксіз, оған жол көрсету, құндылықты түсіндіру, мәдениетін сезіндіру қажет.

Сондықтан Шымкент қалалық жасөспірімдер кітапханасы Мадина Абдрашова сияқты мамандардың еңбегінің арқасында рухани білім беретін орынға айналып келеді. Мұнда жастар тек кітап алып кетпейді, өз болмысын тануға қадам жасайды. Әр сұхбаттың, әр кеңестің, әр оқырман кездесуінің түбінде бір мақсат жатыр жас буынның бойында ұлттық сана мен мәдени жауапкершілікті ояту. Мадина үшін дәстүрді жеткізу қызмет емес, жүректің қалауы. Ол жастарға қарап тұрып, олардың рухани кеңістігінің кемел болуына үлес қосып жүргенін сезінеді.

Дәстүрді құрметтеген ұрпақ тамыры терең ұлттың кепілі. Бұл Мадина Абдрашованың басты ұстанымы. Ол үшін әр кітап, әр әңгіме, әр шынайы кеңес халқымыздың рухани мұрасын жаңа буынға аманаттап жеткізудің бір жолы. Сол себепті кітапхана қабырғасында басталған кез келген шағын диалогтың өзі үлкен мәнге ие. Дәстүрін түсінген, тарихын құрметтеген, құндылықты бағалаған жас болашақтың жарқын иесі. Ал сол жастардың дұрыс жол табуына Мадина секілді іскер, жанашыр кітапханашылардың еңбегі өлшеусіз.

Аида ӨТЕП