Шымкент қалалық Өзбек драма театры ұлттық өнердің ғана емес, сонымен қатар өңір халқының рухани өмірін байытатын маңызды мәдени орталықтардың бірі саналады. 

Театр сахнасынан тек драмалық қойылымдар ғана емес, ұлттың болмысы, тарихы, дүниетанымы мен салт-дәстүрге деген құрмет көрініс тауып келеді. Осы ұжымның шығармашылық тынысын айқындап отырған директор Рустам Сайтходжаев үшін дәстүр театрдың сәндік элементі емес, әр қойылымның жан жүрегін ұстап тұрған тірек. Оның айтуынша, театр ұлттың өзін-өзі тануы мен танытуының ең әсерлі жолы, ал салт-дәстүр сол танымның өзегі.

Рустам Сайтходжаев сахнаның тілін жақсы түсінеді. Ол үшін салт-дәстүр тек тұрмыстық рәсім емес, драматургияға жан бітіретін көркемдік құрал. Кез келген халықтың мінезі, қуанышы, мұңы, арманы, үміті бәрі салтында, жоралғысында, әдет-ғұрпында көрініс табады. Сол себепті режиссура мен актерлік ойында дәстүрге сүйену көрерменге шынайылықты сезіндірудің ең сенімді тәсілдерінің бірі. «Салт сахналық образдың тамыры. Егер актер дәстүрдің мәнін түсінсе, ол ойнаған бейненің рухын да терең жеткізе алады», – дейді театр директоры.

Театрдың репертуарында классикалық өзбек және қазақ драмаларынан бастап, заманауи пьесаларға дейін бар. Бірақ олардың көбінде бір ортақ желі байқалады ол салт-дәстүрдің адам тағдырындағы рөлі. Өйткені қоғам қанша өзгерсе де, адамның жан дүниесіне әсер ететін құндылықтар өзгермейді. Мәселен, беташар, қалыңдық түсіру, қонақ күту мәдениеті, ата-ананы құрметтеу немесе үлкеннің батасын алу бұлардың бәрі халықтың ғасырлар бойы қалыптастырған тәрбие мектебі. Рустам Сайтходжаевтың айтуынша, театр дәл осы құндылықтарды көрерменге қазіргі заманның тілімен жеткізуге ұмтылады.

Рустам мырза дәстүрдің эстетикалық қана емес, тәрбиелік маңызына да ерекше тоқталады. Ол жас буынның салт-дәстүрге қызығушылығын күшейту үшін сахнадағы көріністер ықпал ететінін айтады. Жас көрермен спектакльден ұлттық болмысты таниды, өз айналасына басқаша қарай бастайды. «Сахнада көрсетілген бір ғана дұрыс іс-әрекет кейде жүз сөзден артық әсер етеді», – дейді ол. Сондықтан режиссерлер көбіне қойылымның эмоциялық қуатына ғана емес, оның тәрбиелік астарына да терең мән береді.

Театр директорының пікірінше, салт-дәстүрді сақтаудың ең жақсы жолы оны жаңа формада таныту. Қазіргі заман жастары ақпаратты тез қабылдайды, визуалға әуес, эмоцияны биік бағалайды. Осы ерекшелікті ескере отырып, театр ұжымы дәстүрге негізделген қойылымдарға заманауи шешімдер қосып отырады. Атап айтқанда, мультимедиялық элементтер, музыкалық импровизациялар, минималистік декорациялар. Бірақ дәстүрдің рухы бұзылмайды, керісінше жаңа тыныс алады. Бұл ұлт мәдениетінің үнемі өмір сүріп, жаңарып отыратынын дәлелдейтін жол.

Рустам Сайтходжаев халықтық рәсімдердегі символдарды сахна тілімен сөйлетуге ерекше мән береді. Мысалы, қарапайым көрінетін дастарқанның өзі спектакльде бірлікті білдіретін бейнеге айналады. Шолпының сыңғыры қыз баланың нәзіктігі мен пәктігінің белгісі, бәйшешектің бейнесі өмірдің жаңғыруы мен үміттің нышаны. Мұндай көркемдік шешімдер көрерменге дәстүрдің сыртқы формасын емес, ішкі мағынасын сезіндіреді. Өйткені салттың күші оның эмоциялық әсерінде.

Рустам мырза салт-дәстүрдің тек сахнада ғана емес, театрдың ішкі рухында да болуы керек екенін айтады. Театр ұжымында үлкенді сыйлау, ортақ іске жауапкершілікпен қарау, бір-біріне көмектесу сияқты қасиеттерге ерекше назар аударылады. Оның айтуынша, дәстүр тек жоралғы емес, мінез. «Егер біз дәстүрді өзіміз сақтамасақ, оны көрерменге қалай жеткіземіз?» – деген сұрақты ұжым жиі талқылайды. Сондықтан театр тек өнер ордасы емес, ұлттық тәрбиені ұлықтайтын отбасы сияқты ортаға айналған.

Рустам Сайтходжаевтың пікірінше, салт-дәстүрдің өміршеңдігі оның заманмен үйлесім таба білуінде. Бүгінгі қоғамда дәстүрлердің кейбірі өзгеріп, кейбірі жаңа мазмұнға ие болады. Бірақ ең бастысы олардың рухы жоғалмауы керек. Дәстүр адамды артық шектеу үшін емес, оның өміріне бағыт-бағдар беру үшін қажет. Театр осыны көрерменге көркем түрде жеткізетін алаң болғандықтан, оның миссиясы ерекше.

Салт-дәстүр – ұлттың жадын сақтайтын алтын көпір. Театр сол көпірді бүгінгі күнмен жалғайтын өнер. Рустам Сайтходжаев басқаратын Шымкент қалалық Өзбек драма театры осы міндетті үлкен жауапкершілікпен атқарып келеді. Мұнда әр қойылым, әр образ, әр дыбыс халықтың жүрегінен шыққан үн. Көрермен залынан шыққан адам тек спектакль көріп қайтпайды, өзіне рухани нәр алады, дәстүрдің қадірін тағы бір рет сезінеді.

Сайтходжаевтың ең басты мақсаты өнер арқылы ұлттың жадысын сақтау. Ол үшін театр барын салады, өйткені салт-дәстүрді сақтаған халық қашанда мықты. Өнер адамдарының басты миссиясы осы құндылықтардың жібін үзбей, келесі ұрпаққа жеткізу. Рустам мырза осы жолда театрды тек мәдени мекеме емес, рухани елші деп санайды. Оның сенімі бойынша, дәстүрін құрметтеген елдің жүрегі әрқашан нық, рухы әрдайым биік болады.

Аида ӨТЕП