Денсаулық сақтау жүйесінің дамуында мейірбике қызметкерлерінің қосатын ролінің маңызы зор, оған күнделікті тәжірибеде кездесетін науқастардың ерекшеліктеріне байланысты мейірбикенің қабылдайтын шешімін, жүргізетін мейірбикелік диагностиканы, бес кезеңді мейірбикелік үрдісті жатқызуға болады. Бүл мақалада мейірбикелік көмек көрсетудің сапасын жоғарлатудағы дәлелді медицинаның қағидаларына негізделген мейірбикенің жаңа әдістерді енгізу мен игерудегі ғылыми ізденісі мазмүндалған.

Мәселенің Өзектілігі. Мейíрбикелíк үрдіс - нақты жағда^да науқастың қажеттіліктерін қанағаттандыру мен тәуелсіздігін Ķамтамасыз ету мақсатында уйымдастырылатын, мейíрбикенí- дәлелді медицина қағидалары негíзíнде кезецдíк түрде жүргвілетін тәжірибелік күтімнің ғылыми тәсілі.

Мейíрбикелíк үрдіс мейíрбикенí- техникалық түрдегі дайындьнъıн ғана емес, науқасты жеке тұлға ретінде қабылдауды Ķамтамасыз етеді. Мейíрбикелíк үрдіс нег¡зг¡ 5 кезе-нен (йharon Niggemeier, K. Burger, Monika Habermann L.R.) тұрады: мәселелерді анықтау, диагноз қоя, жоспарлау, енг¡зу мен бағалау.

Бірінші кезе-де мейíрбике науқас туралы толық мәлімет жинаумен қатар, зерттеу әдістері арқылы мәселені бағалайды. Бұл кезе-де науқастың нағыв және жасырын мәселелері айĶындалады. Соған байланысты науқас күтімінде қажеттілік ұғымына үлкен мән беріледі. Отандық және шетел әдебиет кездерíнде мейíрбикелíк үрдісті жүзеге асыруда А. Маслоудың (Maйlow, 1943, p. 370) ұсынған адамның нег¡зг¡ қажеттіліктері келт¡р¡лген.

Екінші кезең мейíрбикелíк диагностика. Мейíрбикелíк диагностика - мейíрбике тексеру жүргзу нәтижесінің негíзíнде айĶындалған науқастың денсаулық жаздайы. Диагностика тек науқастың ауыр халін керсетіп Ķоймай, ауруды тудырған басқа да мәселелерді аныĶтайды: қорқыныш, дұрыс тамақтанбау, отбасындағы шиеленістер. Сонымен қатар, мейíрбике диагнозы дәрігер диагнозынан ерекшеленеді, мейíрбике диагнозы денсаулық пен сырқатқа бағытталса, дәрігердің - ауруларды аныĶтайды. Тəуелсİз мейíрбике тәжірибесі шеңберіндегі науқастың мәселелері мейíрбикелермен емделеді, дәрігер диагнозында мәселелер б¡р¡нш¡л¡к емдеуге бағытталады. Мейíрбике диагнозы күннен күнге езгеруİ мүмкін, ал дәрігер диагнозы езгер¡ске ушырамайды.

Бағалау мен диагностика нәтижесінде мейíрбике науқасқа қысқа және узаĶ мерзíмдí қолжетуге болатын, елшемді мақсаттарды белгíлейдí, науқастың қажеттілігін қанағаттандыратын кемекті мейíрбике жоспарлайды - бұл үшінші кезе-. Мейíрбикелíк күтімді жоспарлауға, науқасты тесектен орындыққа күніне үш рет ауыстырып отыру, шиелен¡ст¡ - кеңес беру арқылы шешу, тиімді ем арқылы ауыру сезíмíн азайту, науқасқа, туыстарына психологиялық демеуді Ķамтамасыз ету.

Науқас күтімі тиісті жоспар бойынша жүзеге асырылады, сондықтан госпитализация кезİнде науқастар үшін емнің үздіксіз жүргізілуі толық Ķамтамасыз етілуі керек. Мейíрбикелíк күтім жоспарына қатысушылардың Ķызметİ науқас жағдайын езгерту немесе жақсартуға бағытталуымен қатар, науқас мониторингісі - тертінші кезенļдí Ķурайды.

Бесінші кезецце мейíрбике Ķолжеткен маĶсаттарды- нәтижелерін бағалайды, науĶасты- мүмкін болған аĶырын аныĶтайды және оны мейíрбикелíк сырĶатнамаға немесе баĶылау картасына т¡ркейд¡: науĶас жағда^ының жаĶсаруы, Ķалпына келу¡, немесе науĶас жағдайының нашарлауы, Ķайтыс болуы. Соңғы жаздайда, яғни сауыĶтыру маĶсаттарына Ķол жеткíзíлмесе, мейíрбикелíк урдíс Ķайтадан Ķайталанады.

Мейíрбикелíк ¡с аныĶтамасы мейíрбике тэжíрибесíнí- шекара аймағын айĶындайды. Соған байланысты мейíрбикелердí- халыĶаралыĶ ке-ес¡н¡- *1+ нег¡зг¡ аныĶтамасы бойынша мейíрбике және тэж¡рибе - бұл мүмкіндігенше наĶты бер¡лген жағдайдайғы жоғарғы стандарттарға сəйкес мейíрбикенí- керсетет¡н кү™и.

Дәлелдерге нег¡зделген медицинадағы мейíрбикелíк үрдк Торонто Ķаласыны- Мак Мастер университет¡ Канада ғалымдарымен 1990 жылы ұсынылған дэлелдí медицина концепциясынан бастау алған *2+.

Дәлелдерге нег¡зделген мейíрбикелíк тэж¡рибе кең ұғымда Ķолданылады. Бұл жаздайда науĶастарды- Ķажеттíлíктерíн ескере отырып, шеш¡м Ķабылдауда ең үздж нэтижелердí жеке тэж¡рибемен ^лданған жаздайда ғана, дәлелдерге нег¡зделген мейíрбикелíк тэж¡рибе деп атауға болады. Дәлелдерге нег¡зделген мейíрбике тəжíрибесí келес¡ алгоритм тíзбегíнен тұрады:

• науĶасты- белг¡л¡ б¡р жағдайдағы немесе мэселелер¡не Ķатысты сураĶты Ķурастыру;

• бер¡лген сураĶĶа жауап табуға болатын ғылыми зерттеулер нэтижелер¡не жүйелі ¡здеу жүргЬу;

• науĶас мэселесíнí- шешíмíне эсер етет¡н, бер¡лген зерттеулерд¡- дэлелдерíн, басĶа аĶпараттарды- нэтижелер¡мен салыстыру;

• дәлелдерге нег¡зделген мей¡рбикел¡к кемек керсетуге Ķатысты шеш¡м Ķабылдау;

• Ķабылданған шешíмдердí- нэтижелер¡н бағалау.

Мейíрбике тэжíрибесíнде науĶас денсаулыĶ жаздайына Ķатысты мэселелер дэлелдерге негíзделíп, шеш¡м Ķабылдағанда кептеген кедерг¡лерге кездесед¡: мей¡рбикелерд¡- медициналыĶ аĶпараттар кез¡н, интернет желíсíн Ķолданудағы бíлíмí мен Ķабíлетíнí- аздығы, мэлíметтердí- электрондыĶ кез¡н¡- Ķолжет¡мд¡л¡г¡н¡- болмауы, мэл¡меттерд¡ баспаға шығарудағы т¡лд¡к кедерг¡лер *3,4+.

Ғылыми зерттеулерд¡- нэтижелíгí зерттеу сұрағының ĶаншалыĶты сапалы к;ұрылғанына байланысты, сондыĶтан бұл сураĶ мейíрбикеге бер¡лген мэселе бойынша езект¡ таĶырыптайы эдебиеттердí табуға жэне талдауға, зерттеулерде Ķандай эд¡стер арĶылы мэл¡меттерд¡- жиналатынын жэне талданатынын керсетед¡. Зерттеу сұрағы - бұл Ķаз¡рг¡ уаĶытта сураĶ турíнде к;ұрастырылған, жауабы мейíрбикеге клиникалыĶ мэселен¡ шешуге кемектеседí. СураĶ мэселен¡ айĶындайтын ĶысĶа эр¡ наĶты болуы ти¡с. СураĶты- Ķурылуы зерттеу үрд^ кез¡нде мей¡рбике Ķандай мэл¡меттер жинайтынына жэне Ķандай зерттеу сапалыĶ не сандыĶ турíн ^лдануға мүмкіндік беред¡. Зерттеу сұрағының нег¡зг¡ аĶпараттар кез¡не медициналыĶ кемек керсетудег¡ мей¡рбикелерд¡- клиникалыĶ тэж¡рибес¡, мей¡рбикелерд¡- басĶа медицина Ķызметкерлер¡мен Ķарым-Ķатынасы кез¡нде аныĶталатын мэселелер¡, баспаға шыĶĶан эдебиеттер мен сыртĶы кездерден алынған ұсыныстар жатады. Зерттеу сұрағының Ķурылуы келес¡ кезеццерден тұрады:

1. НауĶастар тобының ерекшелíгíне байланысты мэселе аймағын аныĶтау;

2. Мэселеге байланысты б¡рнеше сураĶтарды тíркеу;

3. СураĶты айĶындау жэне ондағы мэселелердí íрíктеу;

4. Мейíрбике Ķызметíндегí ĶойыĹʧан сураĶты- маңыздылығын айĶындау;

5. Əзíнí- емдеу мекемес¡ шег¡нде сураĶĶа жауап табуға болатын мэл¡меттерд¡ айĶындау;

6. СураĶты тексеру мүмкіндігі [5].

Қа^рп кездегí аĶпараттар ағымының кебея¡, ез кезегíнде электрондыĶ аĶпараттар жүйесінің Ķорын Ķуруга септíгíн тигíзедí. Соған байланысты мей¡рбике ¡с¡не арналған аĶпараттар Ķорларыны- саны артуда.

Мейíрбике ісі бойынша ақпараттарды біріншілік (жеке зерттеулер мәліметтері) және екіншілік (жалпы сын пікір түріндегі жÝйелí шолулар, сапасы жоғары зерттеулердщ нәтижелері) ақпараттар қоры деп қарастырады. Біріншілік нег¡зг¡ ақпараттар қорына CINAHL, MEDLINE, EMBAйE көздері жатса, екіншілікке - Evidence-Вайеđ Nurйing, Кокрандық кітапхана (Тһе Cochrane Library), Clinical Evident көздері жатады. Дәлелдерге нег¡зделген мейíрбикелíк үрдіс бойынша ақпараттық İздеу жүйелік әдісті, шетел тілін білуді, тиісті ақпарат қорын таңдауды талап етед¡ *6+.

Қорытынды. Дәлелді медицина қағидаларына нег¡зделген мейíрбикелíк зерттеулердщ ілгері дамуы мен мейíрбикелíк күтім сапасын жоғарлатуы үшін мейíрбикелер ғылыми зерттеу жұмысын жүргвудің нег¡зг¡ қағидалары мен әдістемелері туралы өз бíлíмдерíн жетíлдíрумен қатар, алынған зерттеудН нəтижелер¡н өз тəжíрибесíнде енг¡зе б¡лу¡ керек.

ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1. Т.П. Обуховец Основы сестринского дела: практикум /Т.П. Обуховец . - Изд.14-е, стер.- Ростов-на Дону: «Феникс», 2013.- 59с.

2. Guyatt G., Cairnй J., Churchill D. et al. Evidence-baйed medicine. A new approach to teaching the practice of medicine // JAMA. - 1992. р.268

3. Ciliйka D. Evidence-Ьайеđ nurйing: ĥоŵ йаг ľ^е ŵе соте? Ŵĥаţ'й пехţ? // Evid. Вайеđ Nurй. - 2006. - Р.38-40.

4. йackett D.L., йtrauй й.E., Richardйon W.й. et al. Evidence-baйed medicine: how to practice and teach EBM. 2nd ed. Edinburgh: Churchill Livingйtone, 2000. - Р.35.

5. Путеводитель читателя медицинской литературы. Принципы клинической практики, основанной на доказанном /Под. ред. Г. Гайята, Д. Ренни. - М.: 2003. - 382 с.

6. Основы доказательной медицины. Триша Гринхальх. - М.: 2004. - 240 с.