Қазақ халқының салт-дәстүрлері – ұлттың рухани байлығы мен мәдениетінің қайнар көзі. Әрбір дәстүрдің өзіндік мәні, тәрбиелік маңызы бар. Соның ішінде «бастаңғы» дәстүрі – жастардың ұйымшылдық пен жауапкершілікті сезінуге бағытталған ерекше салттарының бірі.

Бастаңғы дәстүрінің мәні мен маңызы

Бастаңғы – қазақ халқында ата-анасы бір жаққа сапарға кеткен кезде үйде қалған жастардың ұйымдастыратын басқосуы болып табылады. Бұл дәстүр жастарды ұйымшылдыққа, бірлікке және еңбекқорлыққа тәрбиелеуді көздейді. Бастаңғы кезінде жастар бір-бірін қонаққа шақырып, ән айтып, күй шертіп, ойын-сауық ұйымдастырады. Бұл дәстүрдің басты ерекшелігі – жастардың өз бетімен бастама көтеріп, өзара сыйластық пен ынтымақтастықта болуын қамтамасыз ету.

Көшпелі өмір салтын ұстанған қазақтар үшін бастаңғының тағы бір маңызды тұсы – үйге ие болу, малға қарау секілді жауапкершілікті сезіне білу. Үлкендер үйде болмаған кезде, жастар өзара ұйымшылдық танытып, үй ішінің тыныштығын сақтап, шаруашылыққа қарап, қолдарынан келгенше отбасының қамын ойлаған. Бұл дәстүр жастарды жауапкершілікке тәрбиелеп қана қоймай, болашақ отбасы иесі болуға дайындық іспеттес болған.

Бастаңғының өткізілу тәртібі

Бастаңғыны ұйымдастыруда жастар өзара ақылдасып, қонақ шақыру, дастарқан жаю, түрлі ойын-сауық ұйымдастыру сияқты шараларды жоспарлаған. Әдетте, бұл жиынның негізгі тағамы – қонақтарға арналған арнайы әзірленетін ет тағамдары мен тәттілер болған. «Бастаңғыда қазан қайнамай қалмас» деген сөз жастардың міндетті түрде қазан асып, дастарқан жаюын меңзейді.

Бұл жиын барысында қыз-жігіттер ән салып, күй шертіп, ұлттық ойындар ойнаған. Мысалы, алтыбақан тебу, ақсүйек ойыны, айтыс секілді өнер сайыстары бастаңғының сәнін келтірген. Бұл ойын-сауықтар жастардың өнерге, сөз өнеріне, ұлттық құндылықтарға деген сүйіспеншілігін арттырған. Сонымен қатар, бастаңғыда жастар бір-бірімен етене араласып, достық пен сыйластықты нығайтқан.

Бастаңғы дәстүрінің тәрбиелік мәні

Бастаңғы – тек қана көңіл көтеру емес, жастардың бойына жауапкершілік, ұйымшылдық, сыйластық сынды қасиеттерді дарытатын дәстүр. Үлкендер болмаған кезде үй шаруасын дөңгелетіп, қонақ күту – болашақ келін мен жігітке үлкен өмірлік тәжірибе болған. Бұл жастарды тәрбиелеудің, еңбекке баулудың ерекше үлгісі.

Сонымен қатар, бастаңғыда орын алатын әңгімелер мен өнер сайыстары жастардың ой-өрісін кеңейтіп, рухани байлығын арттырып, мәдениетке деген құрметін қалыптастырған. Бұл – қазақ халқының жас ұрпақты елге, жерге, отбасына адал болуға баулу жолындағы маңызды дәстүрлерінің бірі.

Бастаңғы дәстүрінің қазіргі қоғамдағы маңызы

Қазіргі заманда бастаңғы дәстүрі сирек сақталғанымен, оның мазмұны мен мағынасы әлі де өзекті. Бүгінде жастар түрлі кештер мен кездесулер ұйымдастырады. Мұндай басқосулар бастаңғының жалғасы іспетті. Бірақ қазіргі жастардың басқосулары көбіне ойын-сауық бағытында өтеді. Сондықтан, қазақтың ұлттық құндылықтарын сақтап, бастаңғы дәстүрін қайта жаңғырту – ұлт руханиятын байыта түсетін маңызды қадам.

Бастаңғыны қазіргі заманға лайықтап ұйымдастыру – жастарды ұлттық мәдениетке жақындатып, олардың бойында жауапкершілік пен ұйымшылдық сезімін қалыптастырады. Мысалы, студенттер жатақханада немесе ауыл жастары ауылда бір-біріне қонаққа барып, ұлттық тағамдар дайындап, ұлттық ойындар ойнап, өнер көрсетіп, осындай дәстүрді жаңғырта алады.

Қазақ халқының бастаңғы дәстүрі – жастарды тәрбиелеудің, ұлттық рухты сіңірудің, ұйымшылдық пен жауапкершілікті арттырудың бірегей үлгісі. Бұл дәстүр жастардың бойында еңбекқорлық, сыйластық, бірлік секілді қасиеттерді қалыптастыруда маңызды рөл атқарған. Бастаңғының мәнін түсініп, оны заманауи форматта қайта жаңғырту – ұлтымыздың рухани байлығын арттырудың, ұлттық бірегейлігімізді сақтаудың маңызды жолы.

Қазақ халқының әрбір салт-дәстүрі – терең тәрбиелік мағынаға ие. Бастаңғы дәстүрін ұрпақтан ұрпаққа аманаттап жеткізу – рухани байлығымызды сақтаудың кепілі.

Аружан Базарбаева,

Қ.А.Яссауи атындағы ХҚТУ студенті