«Жүрегім менің қырық жамау

Қиянатшыл дүниеден

Қайтіп аман қалсын сау,

Қайтқаннан соң әрнеден», - деп жырлайды Оңтүстіктің Захардины. 

Жазушы, журналист, баспагер Захардин Қыстаубайұлының есімі тек Оңтүстік жұртшылығына ғана емес егемен елімізге тұтас танылып үлгерген. Ол туралы жазушы-баспагер, марқұм Тұңғышбай Төрегелдиев былай дейді: 

«Оның қаламынан туған әңгіме, хикаяттарды айтпағанның өзінде газет бетінде жарық көрген мақалаларын көпшілік іздеп жүріп оқиды. Баспадан шығарған кітаптарын ынтыға парақтайды. Спектакльдерін сүйсіне тамашалайды.

Захаң – қазіргі Ордабасы ауданындағы күш атасы Қажымұқан ауылының тумасы. Қарапайым диқанның отбасында дүние есігін ашқан. Бойына ойы сай келетін ол жастайынан еңбекқорлығымен танылды. Қайда жүрсе де туған елі мен жерінің сенімін ақтап, биіктен көрінуге талпынды. Мектеп қабырғасында мақала, өлең, әңгіме жаза бастаған жас талант түптің түбінде киелі қаламның қадір-қасиетін жете сезіне білді. Темірлан ауылындағы орта мектепті бітірген.

Көп ойланып жатпастан өзінің еңбек жолын облыстық «Оңтүстік Қазақстан» газетінде корректор болудан бастайды. Бөген (қазіргі Ордабасы) аудандық «Коммунизм таңы», «Заря Коммунизма» газеттерінде тілші болып жұмыс істейді.

Бұрқыратып жаза береді, жаза береді. «Қос рельс» атты тырнақалды көркем туындысы жастардың республикалық «Жалын» альманағында жарияланады. Қазақ мемлекеттік университетінің журналистика факультетінде тәлім-тәрбие алып, кәсіби біліктілігін одан әрі жетілдіре түседі. Студент кезінде-ақ (1972 жылы) «Ақ түн» атты алғашқы әңгімелер жинағы жарық көреді.

Облыстық «Оңтүстік Қазақстан» газетінде жау-апты хатшының орынбасары ретінде басылымның уақтылы әрі сапалы шығуына белсене атсалысады. Отызға жетпестен орда бұзған Захаң Ленгір (қазіргі Төлеби) аудандық «Ильич жолы», «Путь Ильича» газеттерінің редакторы болып тағайындалады. Сол жылы (1977) оның «Бәйтеректер» атты кезекті кітабы ойлы оқырманға қарай жол тартады. Бес жылдай уақыт қалалық «Кентау правдасы», «Кентауская правда» газеттерін басқарады. Осылайша «Қаратаудың тәжі» атанған моноқаланың гүлденіп-көркеюіне өзінің сүбелі үлесін қосады.

Қырқында қамал алуды көздеген ол ару Алматыға аттанып, бағын сынап көруге бекінеді. Сол кезеңде (1987) «Жүректегі жүзік» жинағы жарық көрген. Қазақ КСР Мәдениет министрлігі, Баспа, полиграфия және кітап саудасы жөніндегі комитеті мен Жоғарғы Кеңесте бірқатар жауапты қызметтің тұтқасын ұстайды. «Жалын», «Жазушы», «Жеті жарғы», «Өркениет» баспаларында басшылық қызметте болған. Қаладағы Кеңес аудандық қазақ тілі қоғамының төрағасы міндетін аса бір күрделі кезеңде атқаруға тура келген. Әбіржіп-саспаған. Сөйтіп орыс-орманы, шалақазағы көп шаһарда абырой-беделге кенеледі. Республикалық «Жас Алаш» газетінің қызметкері ретінде қаншама өткір, проблемалық мақалалар жазумен ерекшеленеді. «Игілік-банк» сияқты коммерциялық құрылымда еңбек еткені де бар. Бір ғажабы, қызметтен қызметке ауысуының арасында еңбек өтілінде ешқандай үзіліс кезіккен емес. Негізгі себеп – бір саты болса да жоғарылау еді. Қым-қуат қарбалас шаруа атқара жүріп жазу-сызудан әсте қол үзбейді. «Алматының ақ жауыны» (1991) кітабы – сол бір жылдардың жемісі.

Ердің жасы – елуге келгенде елге танымал кемелденген жазушы, драматург атанады. «Сүйріктің махаббаты» (1998) кітабын, «Таңшолпан», «Аспиранттың ақ шымылдығы», «Егіздің сыңары» пьесаларын жазады. Әдеби және кәсіби байқаулардың бірнеше дүркін лауреаты атанып, қаламгер қауымға өзін мойындатады.

Жиырма бес жылдан соң күншуақты Оңтүстікке қайта оралып, шырайлы Шымкент шаһарына тұрақтайды. «Замана», «Айғақ», республикалық «Әділет» газеттерінде еңбек етеді. Қазақстанның Құрметті журналисі атанады. Басынан дау-дамай арылмай, тіпті жабылып, қайта ашылған қалалық ресми газеттерге басшылық жасау да осы Захаңа бұйырған.

«Шымкент келбеті», «Панорама Шымкента», «Оңтүстік Рабат», «Ұлы Тұран», «Жебе» газеттерінің жұмысын жандандыруға сүбелі үлес қосады. Қазіргі таңда республикалық «Қазақтар ХХІ» газетінің бас редакторы ретінде жас басылымның абырой-беделінің артуына бар күш-жігерін жұмсап жүр.

Захаң сыпайы да сырбаз қаламгер. Көп оқиды, көп ізденеді. Нармахан Бегалыұлы, Мархабат Байғұт, Ерсін Қойбағарұлы, Момбек Әбдіәкімұлы, Жұмабек Мұқанов сынды әріптестерінің шығармашылығын айрықша бағалайды. Жас журналистердің шынайы жанашыры. Тұтқабай Фазылбек, Аман Жайымбетов, Дәурен Әбдіраманов, Мұрат Рашов, Құралай Ахметова, Жансая Тәуекелқызы, Нәзипа Мамықова секілді шәкірттерін өзгелерге үлгі етеді. Бұл өмірде бар жинағаны – абырой-бедел мен мақтау-марапат қана. Принципшіл. Тура сөйлейді. Кемшілікті жаны сүймейді. Әділетсіздікке төзбейді. Керек кезінде керекті сөзін айтып қалады. Ешкімге жағынып, жалтақтамайды. Жалқау журналистерге жаны қас. Сол себепті де зиялы қауым өкілдері оны тек білімді де білікті басшы, іскер ұйымдастырушы, өз кәсібінің шебері ретінде таниды. Мақтаныш, мерей тұтады.

Ал, Халықаралық «Алаш» әдеби сыйлығының, «Парасат» орленінің иегері, жазушы Мархабат Байғұт: «Захардин Қыстаубайұлының жаңадан жарық көрген «Жүректің сөзі» атты кітабын қайта-қайта қарап, қатты қуандым. Жақында. «Рухани жаңғыру» сериясымен арнайы жоба бойынша, Алматыдағы «Қазығұрт» баспасынан шығарылған он кітаптың бірі Һәм бірегейі. «Құтты болсын бауырым!» дедім күбірлеп. Өзін көрмегенде де, Түркістанда өткен тұсаукесерде де қолын қыстым, құшақтадым

Захардинмен бірге «Оңтүстік Қазақстанда» біраз жыл жұмыс істегенбіз. Мен жетпіс төрттің наурызында, ол, ұмытпасам, күзге қарата келген. Екеуміз біршама уақыт пәтер жалдап тұрғанбыз.

Кетерінде: «Екеуміздің қаншама күндер мен түндер бірге өткізгеніміз ұмытылмас. Сізде бірталай қасиеттер қалың екен. Алайда, бір уыс арамдық жетіспейді... Өмір сүруіңіз оңай болмайды, Мақа...» дегені жадымда жаңғырады.

Шығармаларында да дәл осылайша ақиқатты айқын айтуға ұмтылды. Көсем сөздерінде ашық та, ащы, дәлелді де, дәйекті жазды. Шындықты. Көркем сөзде керемет көркемдікпен, астарларымен, терең тебіреністермен, тек өзіне, қарымды қаламына, Қыстаубайұлына ғана тән сергек те, серпінді, сұлу стильмен жүректерге жеткізеді. Шынайылықты.

«Оңтүстікте» алғаш қызметін бастаған жылдардың бірінде «Жалын» дейтұғын даңқты байқауда бәйгеге ие болды. Бүкіл редакция қатты қуанды. Бәрінен бетер мен қуандым – ау. Көптен бері кітабы шығыңқырамай жүрген Захаңның жаңа жинағы – баршамыз үшін мерей. Баяғы бәйге алғандығыдай сезімдемін. «Менің Президентім», «Жүректің сөзі» сияқты толғамдары, «Алтын күрек» сияқты әңгімелері мен «Сүйріктің махаббаты» сынды таңғажайып хикаяттары – Қыстаубайұлына қазақ журналистикасымен қазақ әдебиетінен ойып тұрып орын әперетін әдепті де әйдік туындылар», - деген екен. 

Жазушы-журналистер, қалам тербеген замандастары арасында мұндай оң пікірлер айтқандар жетерлік. Захардин Қыстаубаевтың туындыларын оқығандар мақтайды, онымен мақтанады. Туындылары демекші, Қыстаубайұлының туындыларын талдап пікір жазған жазушы, журналист Есенәлі Ералы былай дейді: 

«Мен білетін, мен танитын Захардин осы қасиеттердің иесі. Қолына алған істі зерттеп білуге құмбыл. Тілшілік өмір оған осындай қасиеттер дарытты. Табанды болуға тәрбиеледі. Табандылықпен өзіңді-өзің билеу, өр рух пен қайыспайтын қайсарлық – ерліктің кепілі екені даусыз шындық. Өзінің тілшілік-журналисттік еңбек жолын Оңтүстік қазақстанның Бөген, Сайрам, Төлеби аудандарында, облыстық «Оңтүстік Қазақстан» газетінде сатылап өсе отырып, жалғастырған Захардин Алматыға ауысқанында да тілшіліктен редакторлыққа, бас редакторлыққа дейінгі ұзақ та жауаптылығы мол жолдардан өткен жылдары жоғарыда айтылған табандылықтың нәзік жібін үзіп алмауға тырысып, өзін-өзі қамшылаудан танған емес.

Қазақтың бас ақыны Абай адамның бойындағы жақсы қасиеттердің барлығын жүрекпен баламалайды. Өйткені жүрек – адам мүшесінің патшасы. Ол – шындықты сүйетін әділ патша. Оған жалған сөйлеу, көлгірсу, уәдені бұзу, жазықсыз жандардың сырттарынан өсек айтудың бәрі жат деп біледі. Сондықтан да ол:

«Жүрегім менің қырық жамау

Қиянатшыл дүниеден

Қайтіп аман қалсын сау,

Қайтқаннан соң әрнеден!..», – деп тебіренеді.

Данышпан ақынның байғұс жүрегінің дал-дұлын шығарған қоғамға жанын кейітіп жазған мұнан басқа да өлеңдері аз емес. Әңгіме Абай туралы емес, Абайдың өлеңдері турасында да емес. Бірақ ұлы ақынды ренжіткен қоғам да, ақынын түсінбеген адам да өзгерген жоқ десем, мұныма қарсы дау айтатындар аса көп бола қоймас. Өйткені бүгінгі қоғамда да ортақ сыбағадан, екінің бірі қол жеткізіп жатқан сый-сияпаттан қағылып, шет қалып, саяқ тіршілікке көмпістеніп алған қаламгерлердің бар екенін тағы да жоққа шығара алмаймыз.

«Парыз алға қойған міндеттен туады, яғни міндет адамға парызды жүктейді», – деп Бауыржан Момышұлы айтқандай, өзінің халық алдындағы, әдебиет алдындағы қаламгерлік, азаматтық парызын да, міндетін де адал атқарып жүрген, қай қызметте де адамзаттың Айтматовы айтқандай: «адам мен айналадағы ортаның өзара қатынасына әрқашанда тебіреніп, әрқашанда талаптанып отыратын» жазушының қатарына мен Захардин Қыстаубаевты жалтақтамай-ақ қосар едім.

«Зерттеп білмейінше білу де, істей алу да мүмкін емес» деген қағидаға сүйенер бір мәселе бар. Қандай шаруаның да басталуы және бітуі болады ғой. Өйткені үлкен істің тізгінін сезімге, түйсікке ұстатқың келеді. Ал сезіміңді ақылың мен еркіңе бағындыруың қажет. Мен білетін, мен танитын Захардин осы қасиеттердің иесі. Қолына алған істі зерттеп білуге құмбыл. Тілшілік өмір оған осындай қасиеттер дарытты. Табанды болуға тәрбиеледі. Табандылықпен өзіңді-өзің билеу, өр рух пен қайыспайтын қайсарлық – ерліктің кепілі екені даусыз шындық. Өзінің тілшілік-журналистік еңбек жолын Оңтүстік Қазақстанның Бөген, Сайрам, Төлеби аудандарында аудандық газет редакцияларында, облыстық «Оңтүстік Қазақстан» газетінде сатылап өсе отырып, жалғастырған Захардин Алматыға ауысқанында да тілшіліктен редакторлыққа, бас редакторлыққа дейінгі ұзақ та жауаптылығы мол жолдардан өткен жылдары жоғарыда айтылған табандылықтың нәзік жібін үзіп алмауға тырысып, өзін-өзі қамшылаудан танған емес.

«Жалын», «Жазушы», «Жеті жарғы» баспаларында, Қазақстанның Баспа, полиграфия және кітап саудасы жөніндегі мемлекеттік комитетінде қызмет істей жүріп, шығармашылық адамының басындағы, жүрегіндегі тағдырлардың, бұлқыныстар мен күйзелістердің астарына тереңірек үңілуге мүмкіндік алған. Заманауи кітап шығару, баспа-полиграфиялық технологияларды игеру сияқты процестерді тағы да сол табандылығының, сезімді ақыл мен ерікке бағындыра білуінің арқасында меңгеріп, білікті баспагер-маман да болып қалыптасқан-ды.

Осындай үлкен өмір мектебінен, тәжірибе-машық алу мектебінен өткен соң ғана Захардин жеке баспа ашуға тәуекел еткен болатын. Мұны өз кітаптарын «Өркениет» атты баспадан шығарған азаматтардың, әсіресе, оңтүстікқазақстандықтардың талайы растаса керек.

«Ұлтарақтай болса да,

Ата қонысы жер қымбат

Ат төбеліндей болса да,

Туып – өскен ел қымбат», – дегендей ол осы шаруалардың қай-қайсысын да елі үшін, еліндегі азаматтар үшін жасағаны, жасап жүргені дау тудырмас ақиқат.

Захардин Қыстаубаевтың қаламынан туған шығармаларының бәрі де Баукең – Бауыржан Момышұлынша айтсақ: «Отанына деген сүйіспеншілік ата-анаңа, бауырларыңа, туып – өскен ауылыңа, қалаңа, өз ұлтыңа деген махаббаттан басталады». Өйткені кезінде «Жас Алаш» газетінде жиі-жиі жарияланып тұрған қоғамдық пікірді қызу тудырған мақалаларынан да, «Ақ түн», «Бәйтеректер», «Жүректегі жүзік», «Алматының ақ жауыны» «Сүйріктің махаббаты», «Қос мұңлық» атты кітаптарынан да, тіпті «Аспиранттың ақ шымылдығы», «Егіздің сыңары» пьесаларынан да журналист-жазушының және драматургтің шынайылығын, көркем ойдың шебері екенін жазбай танисың, мойындайсың. Әйтсе де әдебиет сыншыларының тарапынан ол туралы бірер ауыз жылы пікір ести алмай келе жатқанымыз ойландырмай қоймайды. Бұл қалай? Үнсіздіктің себебін кімнен сұрайсың? Қайдан іздейсің?

Бүгінде ақын-жазушылардың қалың ортасынан өз босағасын алыстатып, туған жеріне, еліне қарай қоныс аударып жатқандар аз емес. Захардин де шырайлы Шымкентке қарай көшін түзегендердің қатарында. Мұның да сыры тереңде жатқан сияқты. Әрине, «Туған жер – тұғырың, туған ел – қыдырың» деп ойлайсың. Бұл табиғи заңдылық. Кім туған жерінен, туған елінен жерінсін! Өйткені «Туған жердің түйе жейтін жапырағы да дәрі. Түйе аунайтын топырағы да дәрі». Десек те сол киелі топырақтағы ағайын, дос-жаран, әріптестер тарапынан жазушыға, жерлес азаматына көрсетіліп жатқан не ыстық ықыласты немесе лайықты құрметті көре алмай жүргеніміз ойландырмай тұрмайды. Бірақ «маған лайықты құрмет көрсетілмей жүр» деп, тонын теріс киген қаламгер жоқ. Керісінше бұрынғысынан да белсенді қызмет атқаруда. Кіршіксіз пәк жүрегімен, ыстық сезімімен елін, жерін сүйіп, оған деген адалдығын әрбір ісімен дәлелдей түскендей. «Адам танысаң – адал таны» ,– деп халық айтқандай, Захаң да өз айналасындағы адамдарды адал тануға деген құштарлығынан айныған емес.

Осы арада мынадай жағдайлар мен көріністердің куәсі болып жүргенімізді айта кетудің реті келіп отырғандай. Кейбір кемталант жазушы немесе ақын-сымақ жылпостар ел аралап, кездесулер мен мерейтойлық кештер өткізуге әуестеніп алған. Ондайлар өздерімен бірге есімі ел аузында жүрген белгілі қаламгерлерді немесе қоғам қайраткерлерін «жалдап», ертіп алатынын қайтерсің. Сондай азаматтарды өзіне жолбасшы және қолдаушы етіп әкімдерді жағалатады. Сөзін сөйлетеді. Жарнамалатады. Иығына шапан жапса, астыма ат мінгізсін, ал ат мінгізсе, оны олқысынып, неге мәшине мінгізбейді деп жер тепкілейтіндерді көріп жүргенде осындай қитұрқылардың, қиямпұрыстардың бәрін де өзіне жат санайтын, тіпті ұят санайтын Захардиннің кісілік келбетіне, биік парасатына деген сүйіспеншілігің одан сайын арта түседі. Оны бұрынғыдан да жақсы көре түсесің. Әлгіндей жағымпаз, жылпос, кемталанттардың тірлігіне жиіркенішпен қарайтындығынан да ол өзгелерден саяқтау жүреді екен-ау деп ойлауға мәжбүр боласың. «Өзгелермен тіл табыса алмайды» деп, оның сыртынан тон пішетіндер де жоқ емес. Меніңше, ондай пікірге ерік беретіндер Захардинді, оның жан дүниесін терең білмегендіктен, оның жүрегіне түсетін салмақтың өлшемін ар безбеніне салып көрмегендіктен деп ойлаймын.

Захардин Қыстаубаевтың Бөген, Сайрам, Төлеби аудандарында және Кентау қаласында газет редакцияларында ұзақ жылдар бойы тілші, бөлім бастығы, жауапты хатшы, редактор болып істегенін жоғарыда айтқанбыз. Егер де біз жаңа әлгінде ғана сөз қылған кемталанттардың «пысықтығы» Захардинде болған болса, онда ол әлдеқашан осы аудандардың және Кентау қаласының Құрметті азаматы атанған болар еді-ау деп ойлайсың. Бірақ ондайға біздің Захаң барған жоқ, тіпті ниеттенген де жоқ. Десе де бұл ойланатын, ойлантатын мәселе деп білемін мен.

«Пәлегі таза қауынның

«Пәлегі таза қауынның

Түйнегі таза болады.

Жүрегі таза адамның

Түйгені таза болады», – деген мақал бар халқымызда.

Ендеше, лүпілдеген жүрегі де, көкейіне түйгені де таза жазушы Захардин Қыстаубаевтың шығармашылығына баға берерде, оның адами биік парасатын түсініп, құрметтеуде айналасындағы азаматтардың да тазалығын қалар едім» есенәлі Ералы Қыстаубайұлының тазалығына осылайша тамсаныпты. 

Осындай зау азаматты, қарымды қаламгерді, Захардин Қыстаубайұлын өмірге әкелген өңір – киелі Ордабасыдағы күш атасы Қажымұқан ауылы.  Білімі жоғары. 1973 жылы Қазақ мемлекеттік университетінің журналистика факультетін және кешкі Марксизм – ленинизм университетін бітірген. Ұзақ жыл баспасөз саласында қызмет етіп, бірқатар аудандық, қалалық, республикалық басылымдар мен баспалардың бас редакторы, директоры болып жұмыс істеді. Еңбек жолын «Оңтүстік Қазақстан» газетінің редакциясында корректорлықтан бастап, сол басылымда жауапты хатшының орынбасары болды, одан кейін Ленгір аудандық «Ильич жолы – Путь Ильича», сондай-ақ қалалық «Кентау правдасы – Кентауская правда» газеттерінің редакторы міндетін атқарды.

1982 жылы Алматы қаласына қоныс аударып, алғашқыда «Жалын» баспасында, одан кейін «Жазушы» баспасында редактор, аға редактор болып қызмет етті.

1987 жылы арнайы шақырумен Мәдениет министрлігіне ауысып, жетекші редактор лауазымында жұмыс істеді.

1992 жылы Қазақ ССР Жоғарғы Кеңесіне аға референт қызметіне шақырылды. 1994 жылы республикада тұңғыш рет заң әдебиеттерін шығаратын арнайы «Жеті жарғы» баспасын ұйымдастырушылардың бірі болып, сол баспа бас директорының 1-ші орынбасары әрі бас редакторы қызметін атқарып, жаңа саланың қалыптасып - дамуына өзіндік үлес қосты. 5 жылдан соң осы ұжымнан бөлініп шыққан «Өркениет» баспасының директоры атанды. Жалпы он жылдай уақыт Әділет министрлігі саласында заң әдебиеттерін шығару ісімен айналысты.

Қазақстан Компартиясы Орталық комитеті, Министрлер кабинеті, Жоғарғы Кеңес пен түрлі министрліктер орналасқан Совет ауданында Қазақ тілі қоғамын басқарды. Орыстанып бітуге айналған қалада қазақ мектептері мен балабақшаларын ашу, қазақ тіліне мемлекеттік статус беру жолындағы халықтық қозғалыстың басшылық құрамына енді.

Республикалық «Жас Алаш» газетінде , «Айғақ» газетінде 3 жыл бас редактор болып қызмет етті. Қалалық «Шымкент келбеті – Панорама Шымкента» газетінде директор – бас редактор қызметін атқарды.

«Қазақстанның Құрметті журналисі» атағына ие болған. Қазақстан Жазушылар одағының мүшесі. «Ақ түн», «Ережепбай Молдабаев», «Бәйтеректер», «Алматының ақ жауыны», «Сүйріктің махаббаты», «Жүректегі жүзік», «Бозінген», «Жазмыш», «Қос мұңлық», «Жүректің сөзі» атты кітаптары жарық көрген. Бірнеше театрларда «Таңшолпан», «Аспиранттың ақ шымылдығы», «Егіздің сыңары» пьесалары сахналанған. Қазақстанның Құрметті журналисі. Ордабасы ауданының Құрметті азаматы.

Қазіргі таңда 2008 жылдан бері Шымкент қаласында тұратын зейнеткер. Қарымды қаламы арқылы елге ерекше еңбек сіңіріп, оқырмандарына ой салып жүрген Захардин ағамыз ұрпағымен мың жасасын деп тілейміз.