Негізгі бөлім |
| Популяция деп тіршілік ортасы және оған бейімделуқабілеті де бірдей, бір-бірімен будандасып ұрпақ бере алатын бір түрге жататындарды айтады. Қолдан сүрыптау аркылы алынатын жануарлардың тұқымдары мен өсімдіктердің сорттары да жеке популяцияларға жатады.
Популяцияның генетикалык құрылымың ең алғаш статистикалық және генетикалық әдістерді қолдана отырып, дат генетигі В.Иогансен зерттеді. Оның 1903 жылы «Популяциядагыжәне таза линиялардағы тұқым қуалау» деген еңбегі жарық көрді. Бүл ілімді орыс генетигі С.С.Четвериков әрі қарай жалғастырып, дамытты.
231Харди—Вайнберг заңы. 1908 жылы ағылшын математигі Г.Харди мен неміс дәрігері В.Вайнберг популяциядағы генотип пен фенотиптін таралу жиілігін анықтайтын формула ұсынды.
Мысалы,адам популяциясындағы кейбір тұқым қуалайтын аурулардың таралу сипатын анықтау және т.б. Өсімдіктер мен жануарлардың табиғи популяцияларына жүргізілген генетикалык зерттеулер олардың фенотип жағынан біркелкі болғанымен, түрлі рецессивті мутацияларға бай келетінін көрсетті. Ондай мутациялар генотиптері гетерозиготалы болып тұрғанда фенотип тұрғысынан ешқандай да білінбейді. Тек будандасу кезінде екі рецессивті аллель кезігіп, рецессивті гомозигота болғандағана білінеді. Мүндай жағдайда мутация тікелей табиғи сүрыпталудың бакылауына өтеді. Сейтіп, академик И.И.Шмальгаузеннің сөзімен айтатын болсак, өрбіртүр мен популяция озінде «түкымкуалайтын өзгергіштіктің корын» жинактаған күрделі гетерозиготалы жүйе болып есептеледі. Ол популяциянын тіршілік жағдайы өзгергенде ғана табиғи сүрыпталу аркылы жүзеге асырылады. Әр популяцияның өзіне тән гендік коры болады. Гендікқор (генофонд) дегеніміз — популяцияның, түрдің немесе систематикалык топтың гендерінің жиынтығы.
Қозғаушы сүрыптау мен катар табиғатта тұрақтандырушы сұрыптау да кеңінен таралған. Біршама түракты орта жағдайларын да тіршілік ететін түрлерде болатын өзгерістер жағымсыз болуы мүмкін. Мұндай жағдайда аз өзгерістерді тудыратын мутациялар сакталып, керісінше, көп өзгеріс тудыратын мутациялар жойылып отырады.
Тұрақтандырушы сұрыптауда, мысалы, жәндіктер арқылы тозаңданаты нөсімдіктер гүлінің бір шағын бөлігі ғана өзгереді. Бұл сол жәндіктің мөлшерінеғана шақ келеді, ал олай болмаған жағдайда тозаңдануға жағымсыз әсер етереді. Мезозой дәуірінде пайда болған саусаққанатты балықтарға жататын латимерия осы күнге дейін өзгеріссіз тіршілік етіп келеді.
Солсиякты Қазакстанда кең тараған акбөкен кайнозой дәуірінен бері карай орта жағдайларының түрлі өзгерістеріне қарамастан сақталып келеді. Бұларды тұрақтандырушы сұрыптаудың нәтижесі деп білеміз.
Қозгаушы сұрыптау мен тұрақтандырушыс ұрыптау бір-бірі мен тығыз байланысты. Қозғаушы сұрыптау қоршаған ортаның ауыспалы жағдайында түрлердін өзгеруіне ыкпал етеді. Ал тұрақтандырушы сұрыптау біршама тұрақты орта жағдайларында тиімді өзгерістерді сақтап, тұрактандырып отырады. Қозғаушы сүрыптау табиғаттағы түрлердің алуан түрлілігін камтама сызетеді. Тұрактандырушы сұрыптау түрлердің тұрақтылығын сақтайды. | БУБ кестесін толтырады Оқушылар негізгі түсініктерді дәптерлеріне жазып алады. |
Сабақтың мақсаты толық орындалдыма? Бүгін оқушылар не үйренді? Сыныптың хал ахуалы қандай болды? Сізге бөлінген уақыт жеткілікті болды ма? Сіздің сабақ жоспарыңызға өзгерістер енгізілдіме, не себепті? |
|
