Бүгiнгi тәрбие туралы тақырыбымыз өзiмiзге етене жақын таныс, әрi көршiлес жатқан өзбек балаларына қатысты болмақ. Жалпы, өзбек халқының салт-дәстүрi мен әдет-ғұрпында бiздерге ұқсас тұстары аз емес. Ислам дiнiн ұстанатын мұсылмандығы, түркi тiлдес халықтар қатарына кiретiнiн айтпағанда, Қазақстан мен Өзбекстан шекарасының тым жақындығы екi ел халқының наным-түсiнiгiне де көптеген ұқсастықтарды сыналай енгiзген сияқты. Десек те, өзбек халқының бiз бiлмейтiн, бiлсек те мән бермейтiн көптеген ерекшелiктерi де жеткiлiктi. Соның бiрi – бала тәрбиесiне қатысты.
Мемлекеттiң негiзiн құрайтын әрбiр азамат дүниеге шыр етiп келген сәттен бастап, салт-сана, әдет-ғұрып, дәстүрдi отбасында меңгерiп өсуге тиiс. Сондықтан әрбiр өзбек азаматы отбасының бұлжымас өзiндiк заңдылықтары қатаң сақталып, атадан балаға жалғасып, ұлттық тәрбиенiң желiсi үзiлмеуiне үлкен мән бередi.
Дүниеге келген сәтiнен бастап баланың бесiгiн ана тiлiндегi тарихи-эпикалық жырлармен тербететiн ата-анасы баласының нағыз өзбек азаматы болғанын қалайды. Сондай-ақ отбасының өзге мүшелерi де “өзбек баласы өзбекше тәрбиеленуге тиiс” деген ұстанымды сақтайды. Махаллада тұратын барлық адамның өзiне бауыр екенiн сәби шағынан бiлiп өсетiн бала кейiн осы қауыммен бiрге болудың мән-мағынасын түсiнедi. Қайғыда да, қуанышта да махалла тұрғындары бiрге болады. Егер бiр тұрғын көшеге ағаш отырғызса, мiндеттi түрде өзгелерi де бұл игi iстi әрi қарай жалғастырып, қайталайды. Махалладағы барлық мәселенi көптi көрген ақсақалдар ақылдасып шешедi. Үлкендердiң айтқанын жастары бұлжытпай орындауға мiндеттi. Үлкен мен кiшiнiң арасындағы айырмашылық пен сыйластықты сақтау – өзбек халқының ең басты парыздарының бiрi саналады. Мiне, осындай ортада өскен бала күнi ертең айналасынан көргенiн қайталап, жасы үлкендердiң iсiн өнеге тұтары анық.
Үлкендерге көмектесу, бау-бақшаны күтiп-баптау сияқты ұсақ шаруаларға өзбек баласы 3-4 жасынан бастап-ақ икемделедi. Күннен бұрын ұйқыдан оянатын өзбектердiң еңбекқорлығы сонау бала кезiнен қанға сiңген қасиет екенi даусыз. Сонымен қатар ата-әже, әке-шеше – бала тәрбиесiндегi ең жауапты тұлғалар. Махалла баласы балабақшаға бармайтыны да содан болса керек.
Өзбек отбасында бiр-екi баламен шектелу деген түсiнiк бұған дейiн де болмаған. Қазiр де жоқ. Үбiрлi-шүбiрлi, көпбалалы отбасындағы береке-бiрлiктi айтпағанда, олардың ерекше бауырмал болып өсуiне осындай көпшiлiк орта әсерiн тигiзедi. Бұған махалладағы өзге туыстарды қосыңыз, сонда өзбек жұртының бiр-бiрiн қорғап, қолпаштау сырын түсiнесiз.
Бұл елде үйленген жас-жұбайлар ата-анасының шаңырағынан ұзап кетпейдi. Үлкен әулiнiң бiр шетiнен үй салып, туыстарымен жақын қоныстанады. Өзбек отбасындағы басты құндылықтардың бiрi – баланың ата-анасына деген шексiз құрметi. Бұл елде ата-анасының разылығын алмай, тiптi некесiн қидыруға да рұқсат жоқ. Өзбекстанда кәрi әке-шешесiн қараусыз тастау немесе қарттар үйiне өткiзу сияқты жағдайлардың сирек кездесетiнi содан болса керек.
Дереккөзі: "Жас алаш" газеті
