Қыз ұзату — қазақ халқының ең маңызды және мәнді дәстүрлерінің бірі. Бұл тек қана отбасы үшін емес, бүкіл ауыл-аймақ, тіпті ел үшін ерекше оқиға. Әсіресе, қазақ халқының салт-дәстүрлері мен мәдениеті оның ұрпақтан-ұрпаққа жетіп, сақталуына зор ықпал етті. 

Әрбір қыз ұзату тойы — ұрпақтар арасындағы байланысты нығайту, ата-ананың баласына деген махаббат пен құрметін білдіру, жаңа өмірге қадам басқан жас жұбайларға баталар мен ақ тілектер жолдау болып табылады.

Қыз ұзату рәсіміне деген көзқарас әртүрлі кезеңдерде әртүрлі болғанымен, оның мәні ешқашан өзгерген емес. Ертеде қыз ұзату — елдің қас-қағым сәтте үлкен тойға айналған қуаныш пен сезімге толы оқиға еді. Оның бірегейлігі — бұл тек той емес, қыздың жаңа өмірге, жаңа үйге қадам басуымен байланысты бірқатар салт-дәстүрлерді, әдет-ғұрыптарды орындаумен сипатталады.

Қазақ қоғамында қыз ұзату тойы қалыңдығын ұзатқан күнді ерекше мән беріп өткізген. Ұзату тойы бір күнмен шектелмей, бірнеше күнге созылып, ақсақалдар мен ағайын-туыстардың арасында қызды жаңа өмірге аттандыру үшін салт-дәстүрлер мен ғұрыптарды орындау маңызды болатын. Қыз ұзатылғанда, әдетте оның отбасы мен жақындары арнайы киімдер киіп, қонақтарға тамақ дайындап, әрбір ырымды шын ниетпен орындаған.

Ертеде ұзату рәсімін өткізу үшін арнайы құдалар мен ауылдың үлкендері жиналып, қыздың үйіне келетін. Бұл жиын жиі тойдың алдындағы кеште басталып, қызды ұзату күніне дейін жалғасатын. Қызды ұзатуға дайындық ұзақ уақытқа созылатын. Қыздың жасауы, ақ орамал тағу, ұлттық киімдер дайындау, түрлі салттарды орындау — бәрі тек жоғары мәдениеттің белгісі ғана емес, сол күннің ерекше екенін көрсететін маңызды бөлігі болды.

Қазіргі заманда да қазақ қыздарының ұзату тойы ерекше орын алады. Бірақ бұрынғы салт-дәстүрлердің көпшілігіне өзгерістер енді. Қыз ұзатудың мәдениеті жаңа сипатқа ие болды: бүгінгі таңда ұзату тойы көбінесе сәнді шараға, қымбат мерекеге айналған. Бүгінгі қыз ұзату тойында елдің таңдайын қаққан ерекше сән мен жаңа технологиялар кеңінен қолданылатын болды.

Қазіргі уақытта ұзату тойы тек ұлттық дәстүрлердің сақталуымен ғана емес, заманауи үрдістер мен көркемдік, эстетикалық талаптармен үйлесім тапқан. Қыз ұзатылған кезде, тойда ұлттық әуендер мен би, түрлі ұлттық аспаптармен ән айту сияқты әдет-ғұрыптар орындалады. Алайда қонақтар мен ұзату тойының құрылымы өзгере бастады. Қазір ұзату тойлары мейрамханаларда өткізіледі, заманға сай безендірілген алаңдар мен сахналар орнатылады, әсем гүлдер мен жарықтандыру әдемі әрленеді.

Салт-дәстүр орталығының меңгерушісі Гүлшат Жаханқызы қазіргі заманғы қыз ұзату тойының маңыздылығын былайша атап өтеді:

"Қыз ұзату тойы — тек қыз бен жігіттің жаңа өмірге қадам басуы ғана емес, сонымен қатар ұлттық мәдениеттің, салт-дәстүрдің жаңғыруы. Бұл тойда біз қазақтың ең жақсы қасиеттерін, тәрбие мен мәдениетті жастарға ұрпақтан-ұрпаққа жеткізу үшін ерекше назар аударамыз. Қазіргі уақытта қазақ қыздарының ұзату тойында ұлттық дәстүрлерімізбен қатар заманауи үрдістердің үйлесімі маңызды. Бұл күннің маңыздылығын ұрпақ санасына сіңіру арқылы біз тек той өткізбей, ұлттың рухани дамуына да үлес қосамыз".

Қыз ұзату — ұлттық сана мен рухтың көрінісі

Қыз ұзату тойы қазақ халқының ұлттық болмысын, ұлттық мәдениетінің ерекшелігін айқындайтын маңызды мереке. Мұндай дәстүрлер біздің халқымыздың терең тарихын, салт-дәстүрлерін, тәрбие мен жан дүниесінің байлығын көрсетеді. Сондықтан ұзату тойын өткізу әрбір қыздың өмірінде ерекше орын алады. Бұл тек ата-ананың өз перзентіне деген махаббатынан туындап қана қоймай, сондай-ақ ұлттың жаңа дәуірге, жаңа үміттер мен армандарға жол тартқандығын білдіретін той.

Қыз ұзату тойы – қазақ халқының болмысын сақтап, дәстүрін жалғастыру жолындағы ұмытылмас сәттердің бірі.

Қыз ұзату тойы — тек қызды үйінен шығарып, жаңа өмірге аттандыру ғана емес, сонымен қатар, бұл рәсімнің терең рухани мәні бар. Қазақ халқы үшін қыздың ұзатылуы — оған жаңа жауапкершілік пен міндет жүктелуі, оның отбасы мен туған-туыстарына деген адалдықты, ене мен қайын атаны құрметтеуді үйрету болып табылады. Осы тұста қыздың шешім қабылдау барысында ата-анасы мен ақсақалдардың батасы мен кеңестерінің маңызы өте зор.

Ұзату тойында қыздың жаңа өмірге қадам басуы символдық мәнге ие. Қазақта «қыз ұзату» — анасы үшін баласының бір дәуірінің аяқталып, жаңа кезеңнің басталуын білдіреді. Қыз ұзатылғанда, оның үйінен шығуы тек физикалық қадам емес, сонымен қатар ұрпақ жалғастырудың символы болып табылады.

Қыздың әшекейлері мен жасауы

Ұзату тойы кезінде қыздың жасауы — оның жаңа өмірінің алғашқы қадамдарын айқындайды. Қазақ қыздары көбіне өздерінің жасауын үйдегі барлық қымбат заттармен, киімдермен толтырып, осы заттарды құрметтеп сақтаған. Бұрын бұл заттар көбіне қолмен жасалған, сондай-ақ қызға ата-анасының жастық шағында қолданған заттар да берілген. Әрбір заттың өз мәні мен маңызы болған.

Ертеректе ұзату тойында қыздың жасауының бір бөлігі ретінде қымбат ыдыс-аяқтар, кілемдер, жастықтар мен көрпелер берілген. Осы заттар қыздың жаңа отбасы үшін рухани байлықтың белгісі саналған. Әрбір жасаудағы заттың өзіндік тарихы мен маңызы болған. Ол тек үй жиһазы ғана емес, қыздың болашақ өміріне қолдау көрсететін құрал ретінде қарастырылған.

Қыз ұзатудағы тойдың ұйымдастырылуы

Ұзату тойы — бұл халықтың үлкен тойы, оған барлық ауыл-аймақтың тұрғындары қатысады. Тойдың ұйымдастырылуы тек қана мерекелік шаралармен шектелмейді, сонымен қатар әрбір қатысушының тойға деген құрметі мен ықыласы маңызды. Қазіргі таңда ұзату тойында көптеген дәстүрлі ойындар мен әндер орындалады. Қызды ұзатуға келген қонақтар оның өмірінің жаңа кезеңіне баталарын беріп, ақ жол тілейді. Бұл рәсімдерде үйдің үлкендері маңызды рөл атқарады, олар қыздың болашағына жарқын жол ашып, оған баталар береді.

Ұзату тойында ұлттық киімдер кию — біріншіден, ұлттың тарихын еске түсіретін элемент болса, екіншіден, бұл киімдер қыздың жаңа өміріне символдық тұрғыдан «қадам басуын» білдіреді. Осы киімдер арқылы ата-бабамыздың мәдениетіне, тіліне, дәстүріне деген құрмет пен сүйіспеншілік көрсетіледі.

Салт-дәстүрлерді жаңғырту

Қазіргі замандағы қыз ұзату тойы ұлттық құндылықтар мен салт-дәстүрлерді сақтап қалуға ерекше мән береді. Қазақтың барлық салттары, соның ішінде ұзату тойы да ұрпақтар арасындағы байланысты нығайтуға, халықтың рухын көтеруге қызмет етеді. Орталықтар мен мәдени ұйымдар бұл дәстүрлерді жаңғыртуда, жастарға осы құндылықтарды үйретуде ерекше жұмыстар атқарып келеді.

Гүлшат Жаханқызының айтуы бойынша:

«Қазіргі жастарға салт-дәстүрлерді үйрету мен түсіндіру маңызды. Біздің міндетіміз — ұлттық мұраларымызды сақтап, әрбір қыз ұзатуға арналған рәсімдерді болашақ ұрпаққа жеткізу».

Қорытынды

Қыз ұзату — қазақ халқының терең тамырлы салт-дәстүрі, оның мәдениетінің алтын қазынасы. Қыздың ұзатылуы, оның жаңа өмірге жолдануы, қазақ қоғамында ерекше құрметке ие болған оқиға. Бұл той — ата-ананың баласына деген махаббат пен құрметтің, ұрпақтар арасындағы байланыстың көрінісі болып табылады. Қазақтың ұлттық мәдениеті мен салт-дәстүрлері өмірде қаншалықты маңызды болса, қыз ұзату тойы да осы рухани байлықтың сақталуына қызмет етеді.

Қыз ұзату — болашаққа деген сенім мен үміт, ұлттың дәстүрін сақтап қалу үшін атқарылатын маңызды іс. Бүгінгі таңда да осы тойдың маңызы ерекше болып қалуда, өйткені ол қазақтың ұлттық рухын, мәдениетінің байлығын сақтап, оны болашақ ұрпаққа жеткізуге мүмкіндік береді.

Аружан Базарбаева,

Қ.А.Яссауи атындағы ХҚТУ студенті