Киелі Отырар өңірінен атағы айға дейін жеткен талай данышпандар мен дүлдүлдер, ақындар мен жыраулар шыққан. Сол таланттылардың қатарында Әселхан Қалыбекова деген есім бар. Айтыскер, ақын, ұлт жанашыры, қоғам белсендісі. Өзінің өнегелі өмірінде өскелең ұрпаққа үлгі етіп айтатындай өсиет сөзін қалдырған Әселхан туралы 1984 жылы облыстық «Оңтүстік Қазақстан» газетінде «Бір бақытым бар өлең деген» атты мақала жарияланды. Авторы жазушы Захардин Қыстаубаев. Зау жазушы сол мақаласында былай деген екен:

Өмірде өз соқпағынды адаспай табу да оңай емес екен ғой. Сондай-сондай адасуларды Әселханмен оның жолдасы Баянбай да бастан бір кісідей өткерді. Әсіресе, Әселхан. Армандай болған бір өнер ақындық жалынан да сипатпай, әлсін-әлсін көз жаздырып кете берді. Екі жас жаңа қосылып, дүниеге бірінен соң бірі жас сәбилер келе бастаған алғашқы жылдары келіншек өзін өнердің жұртында қалғандай сезініп көп торықты. Семья, жұмыс, үйдің бітпес тірлігі... Өлең жазу жайында қалды десе де болар. Бірақ бір тәуірі – көңілдің тереңіне түскен бір от бірте-бірте шоққа айналса да, біржола сөніп, өшіп жоғалған жоқ. Көктемде, Қызылқұмның қызғалдақтары өрттей алаулар,сонау биікте тізіліп тырнплпр өткенде бір лап етіп, алаулап қалатын-ды. Сонда жас келіншек, балалы ана қазан-ошақ, қора-қопсы арасында жүгіріп жүріп, қой күзетінде тұрып, үркектеген өлең-құспен аз болса да тілдесіп, дәптеріне азын – аулақ жыр балапандарын қонақтататын. Шопан келіншектің бұл жақсы талабы туралы сол кезде журналист әрі жазушы Сейітқазы Досымов очерк жазды. Ол да қиналған сәттерде жас жұбайларға көп демеу болды. Шіркін, сөз дегенің қандай құдіретті? Кейде бір ауыз жылы сөз мақсатына жеткізіп, марқайтып тастайды да, кейде бір ауыз сөз сүйегіңнен өтіп жүрегіңе оқша қадалады.

Жылдар жылжып өте береді. Баянбай мен Әселхан семья жайымен Шәуілдір селосындағы ауа-райын бақылау стансасына қызметке ауысты. Жұмыс біршама тыныш. Балаларға да қолайлы, мектеп жақын. Әселханның ана көңілі де орныға түсті. Бірақ ақын көңіл тыншыр емес. Қайта ширығып кетті. Ол шабыс тілеп, тұяғымен дер тарпыған тұлпардай мазасыз-ақ.

Не болса соған көңіл кіреукелене береді. Ой орманы күннен-күнге қалыңдап, көлемі ұлғайып адам адасардай нуға айналып барады. Ұйқы да қашты. Ұзақ түндер көз іліндіре алмайды. Қабырғада ілулі тұрған домбыраға ниеті ауады. Бірақ бұрын әуестенген нәрсеті емес, тарта алмайды. Жол таппай, жапан түзде адасқан жолаушы сияқты. Осындай мазасыз күй келіншекті ширата түседі. Ол қазір өзін шырпы тисе лау ете түскелі тұрған бір құшақ құрғақ қау сияқты дәрменсіз сезінеді. Енді бірде қараптан қарап отырып, Отырардың жер астында, құмға көміліп жатқан бай кітапханасының үстінде алаңсыз қой бағып жүргендей бір өкініш өзегін өртейді. Енді бірде сылдырай аққан Арыс атты ақ өзен мен сырғи аққан Сырдың толқыны бетке тепкендей ме-ау?... көз алды толған сурет, бірақ бірін де ұстай алмайды. Шаршады, шалдықты, торықты, бірақ, үміті еш үзілмеді... Бәріне де шыдап бақты. Көптен бері мұны төңіректеп, не жақын келмей, не алыс кетпей жүрген үркек өлеңге керегі де осы екен. Бір күні күтпеген жерден үйіне кіріпкелді... Әселхан ақ қағазбен достасып жазып-жазып тастайды. Ондайда құрсанған бойы жеңілдеп қалады. Бірақ таразы көңіл оларға қанағаттана қоймайтындай ма қалай? Көрікті өлең қолға түспей қиналған шақтарда алақанына домбыра – құсты қондыратын әдет тапты. Көне домбыра Әселханды көп жатырқаған жоқ, екеуі сырласып кетті. Енді бұлар жыр шабытты екеулеп шақырды. Екеуі екі жақтаған соң қойсын ба? Баянбай Құрманбековпен Әселхан Қалыбекованың шаңырағына «өлең сөздің патшасы» оң қабағымен қарай бастады. Ананың жүзі күндей күлді. Күн – анадан нұр алған бұл үйдің ұл-қыздары: Айгүл, Айбол, Нұрбол, Ғани және Фаризаның езулерінен күлкі арылмады.

Талант та бұлақ сияқты, оның көзін аршып, қамқорлық жасап отырмаса болмайды деген рас екен. Әселханның бағына орай (жалғыз Әселханның емес, әрине) сексенінші жылдардың басында республика көлемінде айтыс қайта жандана бастады. Оның астанадан басталған дүмпуі алыстағы Қызылқұмға да жетті. 1980 жылы аудандық ақындар айтысы ұйымдастырылды. Сол айтысқа «Шәуілдір» совхозының атынан Әселхан Қалыбекова да қатысты. Ол темірлік Әзімхан Тұрмағанбетовпен «жекпе - жекке» шықты. Жүрексіну де, толқу да болды. Әселхан соны жеңе білді. Әзекең де сөзбен бірде шымшылап, бірде қамшылап қояр емес. Шаруашылықтағы кемшілікті тізбелеп бір тастады. Одан бір кезде «ауылыңның желі бар басылмайды, басымдағы шляпымды алып қашып ке тті» – деп елді бір күлдірді. Осы арада Әселханға жалт ете қалудың сәті түсті.

– Әзеке-ау, желді жаңа көріп пе едің,

Теңің ғой шляпы емес, бөрік сенің.

Еркек боп бір басыңа ие болмай,

Менімен айтысам деп желікпегін, –

деді шәуілдірлік ақын қыз табан астында. Сол айтыс Әселханның тұсауын кесті. Ұзамай аудан атынан Шымкент қаласында өткен облыстық айтысқа қатысты. Бұл жолғы қарсыласы Созақ ауданының айтыскері Қазыбек Мыңжанов екен. Екеуі топ алдына біраз «сілкілесіп, шаңдарын қағысты». Енді бір кезде Қазыбек өткір сын семсерін былай қоя салып, Әселханға қарай әзіл шоғын үрледі. Сондағы айтқаны айтысқа жолдасы Баянбайдың да бірге келгені. Әр тараптан үйіріліп соғар құйын сөзді күтініп отырған келіншек те саспады:

Білесің әйел деген гүл емес пе,

Құмартып гүлге әркім жүр емес пе?

Күйеуі еріп жүрсе несі айып,

Әйелдің ер-азамат пірі емес пе?! –

деп жауап қайтарды. Некерек, өміріндегі осы екінші айтыс оның өзіне деген сенімін бекіте түсті...

Түн қараңғылығын қақ жара жұлдыздай аққан «Алатау» пойызы таңертең Алматыға келіп жетті. Оңтүстіктің күн қақты ақындары мен жыршы – термешілері астананың сағынтқан ақ жауынына рахаттана жүздерін тосып, кең тыныстады.

Екі облыс ақындарының айтысы Лермонтов атындағы мемлекеттік орыс драма театрының үйінде өтті. Қазақ телевизиясы ұйымдастырған бұл айтыс халық өнерінің әлі де аршылмай жатқан тумалары, бұлақтары, қайнарлары мол екенін көрсетті. Шымкенттіктердің де, алматылықтардың да «әттеген – айлары» болмай қалған жоқ, әрине. Ұтқандар да, құтылғандар да тең түскендер де бар, қорыта келгенде, көрермендер ұтты. Олар өнер ләззатына кенелді. Ақын жыраулардың да көңілдеріне медеу еткендері ұпай саны емес, тыңдармандардың ризашылық сезімдері, ду-ду қол шапалақтаулары, шоқ-шоқ гүл ұсынулары еді.

Әселхан бір кеште сахнаға екі рет шықты. Бірінде алматылық жас ақынмен өтірік өлең жарыстырса, екіншісінде жазба ақын ретінде жақсы танылып қалған Есенқұл Жақыпбековпен сайысқа түсті.

Зілсіз, залалсыз, әдемі өтірік айта білу де – өнер. Қазақ Тазша баланы бекер құрметтемеген. Әселханның қарсыласы қисынды өтіріктің бірнеше қабын ақтарып тастады. Өтірік болғанда да жаңа заманға сай жаңа өтірік. Тіпті қыза келе Әселханның марсқа келін болып түскенін де еске салды. Ақын келіншек әріптесінің өтірігін іліп алып әрі қарай дамытып кетті:

– Марсқа келін болып түстім барып,

Жұлдыздар өлең айтты айқай салып.

Басыма ақша бұлтты орай қойдым,

Келгенін қайын атам байқай салып.

Шолпанынан қонақтар кеп жата берді,

Ып-ыстық марс таңы ата берді.

От алып найзағайдан, бұлт қайнаиып,

Қандырдым қою шйға ата-енемді.

Ақ қардан нан ашытып иледім де,

Мұз жаптым төбесінен күймеуіне.

Сап-сары нан піскенде бәрі таң қап,

Қыздарын алып келді-ау үйренуге.

Келтірген ауылымыздың берекесін,

Барлығы деді маған ер екенсің.

Аспанға ұшқаның да рас болды,

Қол соққан қара бала сен екенсің, –

деп бір тоқтады. Одан кейін:

– Жыланның уын сығып шырын еттім,

Ұзындарын шашыма бұрым еттім.

Шанаға түлкі жегіп Алматыға,

Алатау поезынан бұрын жеттім, –

деп тағы да талай-талай өтірік шумақтарды нөсерлетті. Жұрт екеуіне де риза болысып, ду-ду қол соқты. Қыз бен жігіт айтысында Есенқұл екеуі қатты ұстасты. Есенқұлдың сөзі мірдің оғындай екен, ұйқастары да шебер қалаған кірпіштей орнық ты. Кезегі келенде құрбы-құрдас ретінде әзіл шоғымен күйдіріп бақты. «Сенің мына тұрпатың ақынға емес, қолға найза беріп жауға қоятын батырға ұқсайды» – деп бір кетті. «Біздің жақтың қыздары мен келіндері қуыршақтай» – дегенді де ұмытқан жоқ. Несі бар, жарасымды әзіл. Сондықтан оларды Әселхан көңіліне дық санаған сыңай байқатпайды. Әзілге орай әзілмен жауап қайтара білді. Әзіл болғанымен, мұнда ащы шындық бар еді:

Ауылымның қызы өзімдей алып бәрі,

Ұл керек Қажымұқандай халыққа әлі.

Облыстың үлкен емес, ортасы деп,

Жіберген мен әдейі танытқалы.

Еліңде бала өсімі кем боп отыр,

Ғалымдар оны дағы анықтады.

Қыздардың қуыршақтай жылтыраған,

Ана боп, ұл өсіріп жарытпады.

Артына қалдыратын ұрпақ үшін,

Өмірін қияды ғой балық тағы.

Өмірді балық ғұрлы сезінбесе,

Адамның осы болар «шалыққаны».

Қуғаны кей жастарыңның ресторан,

Ит бағып, ермек етер жалыққаны...

Көп нәрсе айтылды ғой. Одан да көп нәрсе айтылмай көкейде қалды. Он бес, жиырма минутта қалың ойдың қайсыбірін сыртқа шығарып үлгерерсің? Қиын-ау, қиын.

«Сөз кезегі өзіңде енді қырғиым»,

Десе де жұрт, тумай жүр-ау жыр-құйын.

Ұлыларға оңай емес

Дегенмен,

Ұлылардың ұрпағына тым қиын, –

деп Есенқұл жырлағандай, Жамбыл, Кенендердің өнерін жалғастыру, алға апару, әрине оңай емес...

Ия, Алматы мен Шымкент облыстары ақындаының айтысы қазақ телевизиясы арқылы бірнеше рет көрсетілді. Баспаөзде жақсы пікірлер жарияланды. Мысалы, сол айтыстың бас төрешісі болған ғалым Мүсілім Базарбаев өзінің «Қазақ әдебиетінде» жарияланған «Бүгінгі айтыс бөлекше» деген мақаласында (1 июнь, 1984) жыл Әселхан мен Есенқұл туралы мынадай жылы лебіз білдірді: «Қыз бен жігіт айтысында озық көрінгендердің ішінде алматылық Есенқұл Жақыпбеков пен шымкенттік Әселхан Қалыбекова бар. Бұлар кәдуілгі өнегелі айтыскерлер биігінен көрінеді, тыңдаушының айызын қандырып, көкейге қонар тапқырлықпен, өткірлікпен айтысты. Бұлардың өтірік өлең айтқандары да жұртқа ұнады. Есенқұл – бүрыннан танымал. Сөздері биязы, мағыналы, нысаналы болып келеді. Түбінде біраз жүк көтеретін айтыскер болатыны анық. Жаңа көрінген (Алматыда) Әселхан да алысқа сермер қуаты бар, тегеурінді, аңдығыш, алғыр келіншек болып шықты».

Тағы да сол үйреншікті ұшқыр пойыз Алматыға қарай құстай ұшып, асығып келеді. Бір вагонда Әсілхан Кенен Әзірбаевтың жүз жылдығына орай өткізілетін республикалық айтысқа қатысқалы келеді.

Айтыс 16 июнь күні (1984 жыл) таңертең М.Әуезов қазақ академиялық мемлекеттік драма театрында салтанатты жағдайда ашылды (сахнаның сын-сымбатын суреттеу үшін ғана бір очерк жазуға болар еді). Қазақ ССР Мәдениет министрі Ж.Ерімбеков кіріспе сөз сөйледі. Республика халық ақыны Манап көкенов республиканың еңбек сіңірген мәдениет қызметкері Шолпан Қыдырниязова жиналғандарды өлеңмен құттықтады. Айтыстың ашылуына Қазақстан Компартиясы Орталық Комитетінің секретары.

Қ.Қазыбаев және басқа да жауапты партия және совет қызметкерлері қатысты. Үлкен зал және лоджылар көрермен, тыңдармандарға лық толды. Түрегеп тұрғандар да баршылық. Астаналықтардың айтысқа деген ықыласы арта түсіпті.

Бұл жолғы мереке үш күнге созылды. Оның бар тамашасын сөзбен айтып жеткізу қиын. Әсіресе, өртеңге біткен құрақтай желкілдей өсіп келе жатқан жастардың өнеріне сүйсінбеу мүмкін емес...

Тағы да сол шымкенттіктердің шексіз алғысына бөленген әйгілі «Алатау» жүйіткіп келеді. Бірақ ол бұл жолы ол Әселханға өте шабан көрінді. Жиәі тоқтайтын сияқты, стансаларда ұзақ ұзақ аялдайтын секілді. Уақыт өтер емес. Купе іші де ысып кеткендей. Үкілі домбыра да иесіне өкпелегендей бетін қабырғаға беріп жатыр.

Шайға кеткен Баянбай да келді. Ыстық шай үстінде жарасымды әңгіме жалғасын тапты. Баянбай осы сәтті пайдаланып қалғысы келгендей: – Республикалық айтысқа бірінші рет қатысып отырсың. Үшінші орын алу да үлкен табыс, – деді.

– Әңгіме орында болып тұр ма? Уақыттың тығыз болуына байланысты кей-кейдк лықсыған көп ойды сыртқа шығара алмағаным өкінішті. Әйтпесе айтысқа келген ақындардың жүлде үшін ақ тер, көк тер болып жүрген жоқ. Бәрі де өнерді мұрат еткен жандар. Өткен жолы айтыста Есенқұлдың ұпайын қолынан алып кеткендей едім. Мына жолы ол екінші орында иеленіп мені қуантып отыр. Жамбылдық Серік Қалиев пен қызылордалық Ниетолла Раманқұловтың жолы болмады – ау. Жалпы, менің бір байқағаным ақын жұлдызының жануы оның қарсыласына тікелей байланысты. Ол қарышты болса, сен аршын бойы асып түсіп отырасың, міне сонда ғана бар талантың жарқырап, бар қырынан көрінеді...

Купе шаамы көпке дейін сөнбеді. Әселхан өлең оқыды. Есіне әкесі Әлішер түсті, бабасы Ергөбек ақын ойына оралды. Айтыс барысында қыза келе:

Қозатын өлең десе делебесі,

Мен ақын Ергөбектің немересі! –

Дейтіні жадында жаңғырды. Осының әсері ме өзінің «Әкеммен барған бір тойда»,«Ана қуаты» деген жырларын шабыттана оқыды. Өстіп отырып бір әкеден тараған ағайындары Әкімханды, Әселді Жұмагүлді, Әмірханды, сүйікті анасы Тұрашты бірер күнге көрмегенге сағынып-ақ қалғанын аңғарлы. Ересек перзенттері Айгүл мен Айболдың өнерге бейімділігі де ойға түсіп, ішін жылытты. Бір сәт өзі жақсы көретін ақындар Тұманбайдың, Қадырдың, Фариза мен Күләштің жырлаына кезек берді. Сосын... Содан соң соңғы кездері жазған бір өлеңі көкірегінде жаңғыра берді:

Желегін кір шалмаған көңілімнің,

Келемін құшағында сері күннің.

Тынымсыз тіршілікті жалғасырған,

Қазақтың қарапайым келінімін.

Жырым бар жарлымын деп айта алмаймын,

Жел-құзға жерде жүріа шайқалмаймын.

Шұбыртқан балапанын ана қаздай,

Алдында ұл-қызымның байпаңдаймын.

Және бар бір бақытым бар өлең деген,

Жерімде биіктетер төмендеген,

Осында қарызымда төленбеген,

Осында қызығым да көрем деген...

Жолаушылар қалың ұйқы құшағында. «Алатау» асығып келеді. Асықпаса бола ма? Бар өнердің түйісер жері – Алматы десе, жыр бәйгесі делебесі қозатын Әселхандар Шымкентте көп-ақ. Оларды да көп күттірмей аңсаған армандарына қарай алып ұшуы керек емес пе?!

Осылайша Захардин Қыстаубаев Әселхан ақынның боямасыз болмысын, шыңдағы шығармашылығын жіліктеп тұрып жазған. Ол туралы жазғандар, айтқандар аз емес. Әлі де солай. Біз Әселхан ақынымызды мақтамаймыз, онымен мақтанамыз. Сондықтан, оқырман назарына бірқатар туындыларын ұсынамыз.

Сүйетін пайғамбардың үмбеті бар,

Үмбетке міндеттеген сүндеті бар.

Құдайға құлшылығын құп көрмейтін,

Пенденің нәпсі деген індеті бар.

Ауыртып, ауыртпай-ақ әкететін,

Ажалдың бұлжымайтын міндеті бар.

Дейді ғой барар жерің қап-қараңғы,

Аңдап тұр періштелер ақ-қараңды.

Амалға тіріңдегі сүйенбесең,

Шығарар мүңкір-нәңкір масқараңды.

Бұйырса сілекейің сия болар,

Қағаз қып үстіңдегі қаптамаңды.

Имансыз өткен болсаң ант ұрған шын,

Үрейден көзің ағып қалшылдарсың.

Сараңдық ақырыңды тақыр қылар,

Сиратта қыл көпірі тартылғансын.

Әшкере бар тірлігің, параң жүрмес,

Артыңда үйме –жүйме алтын қалсын.

Тірлікте парызына адал ерге,

Қарайды мейірленіп қара жер де.

Сауабың таразыда басым болса,

Ұшқандай ұмтыларсың шабақ өрге.

Ләйллаһа иллалладан хабар келіп,

Жөнделер мүшкіл хәлің тоба дерге.

Естіген мұның бірін ел біледі,

Білем деп кеудесіне жел кіреді.

Ашылса соқыр көзі иман іздеп,

Алла деп зарлар еді жан жүрегі.

Айттың не, айтпадың не әумесерге,

Құлқы жоқ парықтайтын әңгімені.

Құдая, адал ішкіз, адал жегіз,

Тұтпасақ адалдықты адам неміз.

Жем шөпке тойып алып ерігем деп,

Қасқырға шаңқай түсте таланды өгіз.

Күзетсең күні-түні иманыңды

Сіз үшін ең қайырлы қадам деңіз.

***

Жақсы жігіт қызғанар,

Жар қылығын құт көрсе.

Жаман жігіт сызданар,

Жібекті жүндей түткенше.

Көкірек пақыр дүңкілдеп,

Миыңды шағар біткенше.

Ақылы кірер мүмкін деп,

Ғұмырың өтер күткенше.

Сая болар қара тал,

Көшеті жерге түптенсе.

Еңбегің зая балапан,

Енесін ертең жүк көрсе.

Қулығын қыздар асырар,

Кетуді үйден құп көрсе.

Бидай да дәнін жасырар,

Қауызы кеуіп үккенше.

Асылды асыл түсінер,

Майысып сынбай тіктеле.

Ұятты болар кісілер,

Ұжданы тозып үптелсе.

Жастық шақтың қызығы,

Жайқалтып отау тіккенше.

Жазмыштың жетсе сызығы,

Брмақтың басын бүкенше...

Дүниеде кезек біркелер,

Біреуге-біреу кектенсе.

Таудың да басы бүркелер,

Бұлттың буы кепкенше.

Арлыны өсек күйдірер,

Аямай түпке жеткенше.

Иманың нұрын кім білер

Иллалла білмей текке өлсе.

***

Жұлдыз дедік, күн дедік, жарық дедік,

Талайларды тірідей дәріптедік.

Жақсылығын асырдық ағайынның,

Ақын деген көңілшек халық па едік.

Бәрінен де шаршаған сияқтымын,

Баянсызын тұрғандай анық көріп.

Өлең жазар кез қайда баяғыдай,

Бесіктегі бейкүнә қалыпқа еніп.

Бізден де өтіп барасың, беу, дүние,

Ішімізді жаңғақтай шағып көріп.

Өз күнәсін сезе ме пенде бейбақ,

Бұрынғылар жөнелген бағытқа еріп.

Полицияға біреулер жібергендей,

Қалтамызға есірткі салып беріп.

Жан төзгісіз азапты арқалармыз,

Екі метр шұңқырда барып келіп...

Ақырымды бер Құдай құзырыңа,

Мен бір тұлып, тоқтаған ағып келіп.

АҒАЙЫНҒА АРНАУ

Ия, ағайын, жақсы-жайсан жарамды,

Сөз айтайық елге пайда орамды.

Ұлы жиын деп атапты бұл асты,

Ұлылыққа болар бәлкім жоралғы.

Міндетің көп ертеңіңе жүгірер,

Білмегенің білгендердің ығына ер.

Алатаулап басын қосты алаштың,

Асан сынды біздің абзал інілер.

Рас шығар жетті жұртқа еркіндік,

Алшаң бастық, сарай салдық, серпілдік.

Бірақ, бірақ азатттыққа жеткенше,

Шыншылдықты күншілдікпен өлтірдік.

Шыншылдық жоқ ұсақ-түйек әңгімең,

Намысты емес, табысты айтар нар кілең.

Киелі тау - Мұрынқарақ үстінде,

Шатаспайық түлкі бұлаң шарғымен.

Екпінімен тау құлатқан тас қыран,

Ерлігінің өлмейтіні басты мән.

Ұмытылмайтын ұран болған бұрқырап,

Қандай батыр шықты жердің астынан.

Міне, міне гәптің бәрі осында,

Құр мақтанып көкіректі бос ұрма.

Ұмытылмайтын елге қызмет етпесең,

Тірілердің қатарына қосылма.

Бұл Алатау бабаңыздың ұраны,

Қолда қылыш, жүрегінде Құраны.

Намысы үшін Наршолақтың үстінде,

Қызыл табан шөл асса да шыдады.

Мына біздер жұрдаймыз сол намыстан,

Жағынуға жанның бәрі данышпан.

Ергөбектің ескерткішін кім алды,

Сұрап көрген, білген бар ма Арыстан.

Көзді жұмып қарау оңай, қарын тоқ,

Қасиетті рухта да қадір жоқ.

Өзі үшін оттаған мал секілді,

Жан тыныштық масайтады мамыр боп.

Намыстансаң әрекетке көшер ең,

Қызыл шоқтай лапылдауға әзір боп.

Қанағатпен мал мен дәулет құрасаң,

Қайырыңмен бір Құдайға ұнасаң.

Өмірге екі келмесең де қайрылып,

Сені іздейтін тумас деп пе ең бір Асан.

Асан, Асан, Асанжан-ау, ардақтым,

Саған түсті ең ауырлы салмақтың.

Ақпантайлар, Темірхандар бар екен,

Қызығын көр бержақтың да, аржақтың.

Үшеуің де азаматсың көреген,

Қоңырауды күмбірлеттің көнеден.

Үшеуіңіз ошақтың үш бұтындай,

Ғажайып іс бітірдіңдер не деген.

Бұрын ешкім қолдың ұшын тигізіп,

Дәм татпаған, ішпеген де жемеген.

Төрт ғасырға тастап құтты құрықты,

Ұрпағына қайтардыңдар рухты.

Шаңырақты, керегені қисайтпай,

Жібек жіппен бекітейік уықты.

Шындық деген ащырақ қой, ащырақ,

Өзді-өзіміз жылап алсақ жақсырақ.

Жаудай қысқан жақын да бар, жат та бар,

Ойланыңдар кіммен жүрсің бас құрап.

Отты өлеңім қандарыңды қыздырар,

Қансыздарды сірестіріп мұз қылар.

Әзиздердің қадіріне жетпеген,

Кие тапппай, ие таппай қылғынар.

«Отан сүю дейді,- Нәби - иманнан»,

Қайда барсаң ұждансыздық қиралған.

Құдайын бір, Пайғмбарын хақ біліп,

Аталарым қандай мықты иланған.

Жүрек жұтқан қайсарлық тән халыққа,

Жат пиғылды бағалама, дарытпа.

Балапандар тектілігін сезінер,

Алатаулар шыға берсе жарыққа.

Шыңғысханның тұсындағы даңқты,

Қоңыраттан қандай байлық қалыпты.

Тілі мірдей, күші пілдей ер керек,

Шақпақ тастан шаң шығарар шабытты.

Қандай сұлу Қоңыраттар мекені,

Бәрі келсе тауға сыймай кетеді.

Төрт ғасырдан қарғып тұрған құрсанкөк,

Батыр үшін қазақтың жоқ бөтені.

Атқа мінген бауырларым көбейсін,

Ақылы да, жігерлі де, жетелі.

Тазарамын десең мұнда келіп тұр,

Алла нұры бәріңе де жетеді.

Ақ батаңа қолын жайып, жыр арнап,

Әселхан да бір парызын өтеді.

АЙТТА АЙТАР АҚ ТІЛЕК

Исламға жүгініп, шындап айқын,

Алды-артыңа кез келді бір қарайтын.

Мұсылманның мүбәрәк мерекесі,

Құтты болсын, бауырлар, Құрбан айтың.

Құдайға атап көк қошқар шалатұғын,

Пайғамбардың үмбеті болатұғын.

Айтыс, көкпар теңелтіп бай-кедейді,

Ақырды ойлап, пақырлық қалатұғын.

Өз ғұрпыңның жетпесең қадіріне,

Өзгелердің иландық жәбіріне.

Адал дәмнің орынын арақ алып,

Жылап кеткен дәстүрдің жазығы не?!

Басымызды шақ қылып бөркімізге,

Ажар беріп жайнатып көркімізге.

Асты-үстін нан қылып қара жердің,

Қойған жоқ па Жаратқан еркімізге.

Терімізді тырситып теріс амал,

Жаһаннамға айдайды пері самал.

Ығай менен сығайға бәрі жомарт,

Қайырымды Құдайға бәрі сараң.

Жұрт қатарлы жүрмін деп ұйғарарсыз,

Сыбыр еткен сайтанға иланарсыз.

Шемен буған кеудеңді бұрқ еткізер,

Басы жарық шоқпардай иман әлсіз.

Әзіреті Сұлтандай асылдарға,

Тамсанумен өтеді ғасырлар да.

Құрбан шалсаң көтерер көкке сені,

Қияметтің пердесі ашылғанда.

Мәңгіліктей көреміз күн жарығын,

Бір Құдайдың сезбейміз мырзалығын.

Құрбан шал деп шарт қойған құрбан айтта,

Қан шығарып сұрайсың ырзалығын.

Бабаларым ең асыл тапқан үлгі,

Жат ниеттер кезбесін бақтарымды.

Өз дініне, тіліне салғырт қарап,

Опасыздық қылғаннан сақта бізді.

АҚЫН ТУҒАН АНА ӨТТІ ӨМІРІНЕН

Ризаласып баяу ғана,

Көз жасына көмілген.

Ақын туған аяулы ана,

Сен де қайттың өмірден.

Өршіл кеудең бұрқақтады,

От төгілді деміңнен.

Ажал әуен кілт тоқтады,

Он жыл жанды кемірген.

Иллалла деп қоршап тұрып,

Зікір айттық қасында.

Балқып жаттың көзді жұмып,

Өлген жоқсың расында.

Көңіл қайдан суынғандай,

Қас-қағым сәт жалғанда.

Қамырдан қыл суырғандай,

Аманатын алды Алла.

Шыр айналып кетті ғалам,

Соңғы сәтті жолдаған.

Айналайын, әзіз анам,

Енді жоқсың сен маған.

Табаныңның астындағы,

Жұмағыңда жетілген.

Өзің айтқан тапсырманы,

Орындауға бекінді ел.

Жас күніңнен бүтін еді,

Намазың мен Оразаң.

Қолын жайды бүкіл өңір,

Оқылғанда жаназаң.

Жүдейді ме гүлзар біздің,

Салтанатты саялы еді.

Қайырымды иманжүздім,

Қай сынға да даяр еді.

Сенің көшің көктем күйі,

Иман, сауап, толы бата.

Жүзіңнен нұр төккен күйі,

Жәннәтіңе жолық апа.

АЛАКӨЗ ХАНЫМ АЛА БЕРЕДІ

Директор болатындар пара береді,

Алакөз ханым ала береді.

Жалғыз емес, әрине,

Жамбаспай бастықтың жамбасына,

Сықап сала береді.

Сыбайластар сырынан дым білмеген,

Білсе де пара беріп үлгермеген,

Білімділер бір шетте қала береді.

- Ә, Жақа, - деп Алакөз ханым қиылып тұрады,

Апандай кеудесі аш мысықтай иіліп тұрады.

Оңыңыздан түйе,

Солыңыздан бие,

Соңына ерткен тай келді.

Құзырыңызға шіріген бай келді.

-Иә, ол кім?

-Кім екенін қайтеміз,

Бізге керегі пұл.

Айдауымызға жүретін құл.

Мыңдықтар сізге,

Жүздіктер бізге, қорықпаңыз,

Ешкім де түсе алмайды ізге.

-Жарайсың, Алакөзім, Алакөзім, Айка!

Дегенімен осы жолы байқа.

Байдың еті тәттісіне тәтті,

Бірақ жаңа әкімнің беті қатты.

Ана мәслихат хатшысы,

Мойнымызға қоймаса да бірдеңе білетін сықылды,

Сыртымыздан әр түрлі күңкіл-сыңқыл жүретін сықылды.

-Ой, Жақа, Жақа, қойшы е е е!

Бұл орында тұра бермейміз,

Мұндай пайданы қыла бермейміз,

Сақтансақ сақтанайық,

Есебін тауып жеп қалайық.

Бәрін өзім қатырамын,

Доллар-молларыңды судай сапырамын.

Алады дегенмен,

Мені ешкім ескермейді.

Қойын, қонышымыз кең ғой,

Ояқ-бұяғымды қол салып тексермейді ық-ха-ха-ха,

-Мұның дұрыс,

-Онда несіне тұрыс.

-Оның сауаты бар ма, тесттен өте ала ма?

-Ой, Жайқа, шаршадым ғой айта-айта-а-а-а,

Мінгеннен соң бесті,

Туралаймыз есті.

Оған тестті күні бұрын беріп қоямыз,

Жауабын компьютерге теріп қоямыз,

Жақа-а-а-а-а, ол бізге к-к-ө-ө-ө-п береді.

Тіпті түк сезбейтін наданы жақсы,

Оны менің тестім өткереді.

-Сонда ол қанша береді?

-Жай қызметкерден де жытырып жатырмыз,

Бай қызметкер қанша десең, сонша береді.

Иә, сүмеңдеген сауатсыз да директор,

Түк өнбеген жауапсыз да директор.

Құқ етпейтін қауақсыз да директор,

Отырарда бәрі бола береді,

Алакөз ханым ала береді!

АЛАҚАН (АЛЛА ХАН)

Он саусақты икемді еткен Алла хан!

Бесік қозғап, күй тербеткен Алла хан!

Жұдырықты жұмылдырған Алла хан!

Бірлік күшін ұғындырған Алла хан!

Масайраушы еді қылығымен ханға тән,

Алақаным тік көтерсе жан ботам.

Ассалаумаағалейкум деп қысқанда,

Қарымыңды байқатасың дұшпанға.

Тайғақ құздан құтқарады жалғасаң,

Құдыретті қанат болар самғасаң.

Жанарыңды сүртіп алыс қараған,

Қанша керек қызметіңе жараған.

Тәрбиеші тұла бойға, денеге,

Алақансыз адал тірлік өне ме?

Дастарханға толтырып ақ пейілін,

Алақаннан анаң төгер мейірін.

Ғылым іздеп, тарих көмген топаннан,

Қалам алып ақ қағазға қотарған.

Шым еткізер жүрегіңді аңсарың,

Ғашығыңа тиіп кетсе саусағың.

Алақансыз беріле ме оң батаң.

Алақансыз көркейе ме жер жаһан.

Көңілін күндей ашасың ғой жасыған,

Бір жетімнің сыйпай салсаң басынан.

Қос алақан сүйеу болса сәл ғана,

Маңдайыңды тигізесің сәждаға.

Алақаның жоқта қолың қу томар,

Таңдайыңа қайтіп сенің су тамар.

Алладағы екі л-нің біреуі

Түсіп қалып ала болған тілеуі.

Алла ханнан еш ұлық жоқ аса алған,

Алақаннан жауыздық та жасалған.

Алла хайым! Алақай боп жетіпті,

Алла ханым! Алақан боп кетіпті.

АЛЛАХАЙ!

Туа сала анаңа жабыстырған Аллахай!

Алақайлап далада жарыстырған Аллахай!

Біреуді әлсіз, біреуді мықты қылған Аллахай!

Бір жаман, бір жақсыны жұпты қылған Аллахай!

Он сегіз мың ғаламды жаратушы Аллахай!

Орын орнын белгілеп, таратушы Аллахай!

Сынақтамыз өлгенше, ерікті емен Аллахай!

Жазмышыңнан оза алмай көріп келем Аллахай!

Әже болып алпысқа көтерілдім Аллахай!

Әдіптедім қысқасын етегімнің Аллахай!

Тәуекелшіл болсам да жүрек шерлі Аллахай!

Біссіміллам байытар бір өткелді Аллахай!

Иллалла деп зікірмен таң атқыздым Аллахай!

Дидарыңды көруге талап қылдым Аллахай!

Жақсылардың орын бер қатарынан Аллахай!

Өзің сақта шайтанның шаһарынан Аллахай!

Ұлық ием алғанда кеңдігіне Аллахай!

Ғибадатым жабылар кемдігіме Аллахай!

Иманыма ұйыған періштелер Аллахай!

Рухымды аялап, ғарышқа енер Аллахай!

АЛПЫСТЫ АЙТҚЫМ КЕЛМЕЙДІ

Асу да асу бел дейді

Аса бір соққан жел дейді.

Не барын алда кім білген,

Нығыздап тарттым белбеуді.

Жаз дәурен өтті ,жөн дейді

Жайланып қызық көр дейді

Жабыла сыйлап тұрса да,

Жас қауым саған ермейді.

Көбейте берсең гөй-гөйді

Кейінгі ел дұрыс көрмейді .

Қашқақтап кетсең кел дейді,

Шайыңды солар демдейді.

Ажалсыз пенде өлмейді,

Жақсыға жүрім кем дейді.

Мұқағали мұхит жетпеген,

Алпысты айтқым келмейді.

Нар қобыз сыңсып желдейді.

Жалғанның соңы шөл дейді.

Көпбайдай көк жал аспаған,

Асуды айтқым келмейді.

Байғыздың жағы сембейді,

Бірі …кем дүние, сен дейді .

Иманға ынтық жүректі ,

Иллалла ғана емдейді.

Сахидың оты сөнбейді,

Сахарда жанды тербейді.

Сабырдың түбі сары алтын,

Сынаса Тәңір мендейді.

АР ҒЫЛЫМЫ

Болса да мықты тұғырың,

Тартса да ауыр шығырың.

Санаңа сәуле түспесе,

Саяз су сынды ғұмырың.

Көзіңнің алмай шырымын,

Сақтай көр, сақтан, құлыным.

Менмендік кірсе кеудеңе,

Құрыдымдей бер, құрыдым.

Құдайға жақсын қылығың,

Көгерер сонда шыбығың.

Екі дүниең армансыз,

Үйренсең ардың ғылымын.

Сынақтан шығып ығырың,

Тыңдама нәпсі сыбырын.

Шайқалып кетсе тұнығың,

Толтыру қиын шығынын.

Қулардың жолы ашық тұр,

Момынның көңілі жасып тұр.

Қоғамның пультін құтыртып,

Ібіліс ымдап басып тұр.

Жүрекпен өмір сүргенің,

Аллаға жетер жүлде бұл.

Ар ғылымын үйренсең,

Бар ғылымды білгенің.

Ақиқат нұрын тілеп шын,

Ақырет шарты жүдетсін.

Алқынып Зәмзәм ішкендей,

Ашылар көзі жүректің.

Имани ілім күймесін,

Исі аңқып руқ сүйресін.

Ықылас қылса ынталы ер,

Ындынын ынсап билесін.

Арамды арам дәндетер,

Адалды адал сәнді етер.

Ар ғылымын білгеннің,

Бар ғұмыры мәнді өтер.

АРСЫЗ ШАЛ

Бір жиында сөйлеп тұрды мықты ақын,

Атам қазақ дәстүрінің нұсқасын,

Біздің халық жасы үлкенді сыйлаған,

Сол әдепті жас ұрпақ та ұстасын.

Деді ақын даусын биік көтеріп,

Қариялар қадіріне жетелік.

Елдің бағы, мына сіздер дегенде,

Иық қомдап қалды қарттар жөтеліп.

Шоқша сақал жүзі нарттай қып-қызыл,

Сайпар шалға оңалғандай іс бүгін.

Құдағи деп маған қарап күлімдеп,

Көтергісі келіп отыр ыстығын.

Бірін-бірі ішкізуге жан салып,

Сауықшыл топ шырқап жатыр ән салып.

Әлгі найсап құдағишыл сығыр шал,

Екі көзі бөтелкеде тамсанып.

Құймайсың ба дегендейін бірің кеп,

Шыны ұстады саусақтары дірілдеп.

Байқаған соң асабаны шақырып,

Бокалға құй, толтыр дедім күбірлеп.

Шал жымыңдап, тартқанында бокалды,

Көкке шаншып тік тұрғызды сақалды.

Ду-ду етіп қолын соқты масаң топ,

Балалар мәз, - қара атамды, атамды.

Екі беті одан сайын қызарып,

Қутыңдады шалдың тілі ұзарып.

Бата қылды, Құранды да заулатты,

Есіп сөйлеп, білектерін сыбанып.

Өлеңдетіп келе жатыр екпінді,

Адал-арам ішіп тынды, жеп тынды.

«Құдағи-ау, қатырдыңыз, ризамын,

Жұптай салсаң болатын еді», - деп күлді.